Мислење

За стравот и интелектуалците

Ѓорѓи Спасов

Слободата не се освојува еднаш засекогаш. Таа постојано мора да се брани и чув�� од разни видови насилници

Неодамна во Неготино, кога на некои од лозарите им сугерирав низ протести да си ги бараат своите права, ми раскажаа една приказна што се прераскажува во Тиквешијата. Според неа, во време на турско еден бег донел во селото камила и ја пуштил слободно да шета и да пасе по нивите и лозјата. Камилата пасела, газела уништувала посеви и правела големи штети, ама никој не се осмелувал да му каже на бегот за штетите од камилата.

Еден ден пред селската продавница се собрала група селани и раскажувајќи си ги маките од камилата, решиле да одат заедно и да му кажат на бегот дека треба некако да ја прибере. Го избрале најхрабриот меѓу нив да ги води, а другите тргнале по него. Арно ама, кога водачот на бунтот стигнал пред куќата на бегот, видел дека зад него нема веќе никој од тие со кои се договарал да протестираат. Излегол бегот и го прашал селанецот: „Што сакаш бе ѓаур?“ А тој рекол: „Бегу, дојдов да ви кажам дека ова животинчево што го донесовте во селово е многу убаво. Многу мило животно и сите го сакаме. Само штета е што нема друшка, па шета само. Ние селаните мислиме дека би било добро да му најдете друшка за да не му стане здодевно“.

Ете ова може да го слушнете кога некого ќе прашате зошто не се бунат против неправдите. Немаат луѓето доверба кон оние што викаат да се бунат и затоа полесно им е да ги трпат последиците од неправдите отколку можните санкции поради протестите.

Некои автори го објаснуваат тоа со психологијата на македонскиот народ која била обликувана во тешки историски околности, во кои се создал менталитет на човек кој е подготвен молчешкум бескрајно да поднесува неправди само за да издржи за да преживее, да не биде сотрен од посилниот непријател, држејќи се до правилото дека „наведната глава сабја не сече“. Важно било да се издржи, да се преживее. Издржливоста, а не храброста, се покажувала како мудрост.

Професорот Танас Вражиновски во својата книга „За националниот карактер на Македонците“ вели: „Историскиот страв како реална појава во националното живеење на македонскиот народ има своја подлога и оправданост. Тој страв низ векови се наталожувал во потсвеста на Македонците, оставајќи трајни белези во нивниот карактер“. Македонците живееле во страв од туѓите завојувачи, живееле во страв од своите сонародници, од своите комшии... и го цитира Јован Цвијиќ, кој напишал: „Во некои краишта на Македонија нема да зборуваат како се тепале со Турците или со Албанците, туку како успеале да им побегнат или како со некое лукавство се спасиле“.

Писателот Петре Адреевски во својот роман „Пиреј“ го цитира одговорот на својот главен јунак Јон кога српскиот џандар го прашува дали народот се буни. Тој му одговара: „Кој народ да се буни, велам јас, ова е стадо без пастир, кај ќе го потераш таму ќе оди. Кај ќе го врзеш таму ќе остане“. А англискиот писател Хенри Брејслсфорд, кој ја посетил Македонија по Илинденското востание, во својата книга за Македонија напишал: „Стравот е чувство што парализира. Но, во Македонија стравот е повеќе од чувство. Тоа е телесно заболување, болест на земјата што произлегува од тиранијата“.

Оттука првата задача на сите водачи на востанијата била ослободувањето на народот од тој парализирачки страв. Јунакот на Горан Стефановски во неговата драма „Диво месо“ вели: „Не' држат уплашени со фрази, со мистерии, со догми. Не' држат уплашени дека ќе ни го земат лебот, ќе ни го урнат домот, ќе ни ја скршат вилицата. И ние уплашени им правиме пат и ги поздравуваме. И се' додека се плашиме, тие ќе газат преку нас. Слободата ќе дојде кога ќе го надминеме стравот“.

Свесни за оваа задача, револуционерите измислувале песни како онаа: „Народе македонски. Со какви идеи си ти. Доста беше, разбуди се. Свести се, не спиј ти“. Но, не биле доволно песните за да се освои слободата. Народот во периодите кога бил парализиран од стравот имал потреба од водачи, кои како Даме Груев ќе кажат: „Подобро крај со стравотии отколку стравотии без крај“. Имал потреба од водачи кои биле подготвени самите да се жртвуваат и кои викале „Напред, по мене!“, а не „Ура“ и готовност да се жртвува и последниот член на партијата или на револуционерната организација.

Ослободувањето на Македонија во време на Втората светска војна покажало дека во Македонија имало јунаци што можат да му помогнат на народот да се ослободи од стравот, да го поведат во војна против многу посилниот непријател и да дојде до промена на ропската душа на Македонецот и на неговиот менталитет. Затоа оваа власт, преку промена на имињата на улиците можеби сака да ги избрише и сеќавањето на тие јунаци.

Но, слободата не се освојува еднаш за секогаш. Таа постојано мора да се брани и чува од разни видови власт и насилници кои сакаат да ја узурпираат.

Деновиве во „Њујорк тајмс“ унгарскиот писател Ѓерѓ Конрад говори за тоа дека и во членка на Европската унија како што е Унгарија власта може да владее со помош на стравот кај луѓето и да ја загрозува веќе освоената слобода по ослободувањето на земјата од фашизмот, а подоцна и ослободувањето на земјата од сталинизмот. Голем број други автори укажуваат на фактот дека ниту една власт не може да се однесува неодговорно ако народот е способен да се побуни и ако има доволно водачи да застанат на чело на тие побуни против манипулациите, злоупотребите и политичкото насилство од страна на власта.

Сите тие ќе ја споменат и улогата на интелигенцијата во земјата во која се случуваат такви работи. А какви се интелектуалците кај нас во Македонија? Професорот Вражиновски во веќе наведената книга пишува: „Македонските интелектуалци ги делат особините на својот народ... Тие се плашливи, затворени во себе, без иницијатива, во многу случаи малодушни и дволични, подложни на манипулација, пред се', од страна на власта. Веројатно тоа се должи на несигурноста на интелектуалците од едно време кога идеопоклонството пред власта беше ако не нужно, барем пожелно“. Професорот веројатно мисли на комунизмот, па во книгата издадена 1997 година додава дека интелегенција во Македонија „ко да има дробни пари во устата“ и констатира: „Оние кои во Македонија имаа смелост поинаку да мислат и да зборуваат, власта не беше спремна да ги толерира - или ги затвораше или, пак, со лукавост ги придобиваше“. Тој по ова го поставува клучното прашање: дали македонската интелигенција е наемна? И одговара: „Многу факти даваат потврден одговор на ова прашање“. Според него, „вистинските интелектуалци кои не ги прифаќаат таквите односи, затворени во себе (без желба за активен политички ангажман - м.з.) ја лишуваат државата од способни раководни кадри“. Тие не треба да се жалат зашто Македонија е лошо раководена, туку треба да си го постават прашањето од К. П. Мисирков - како тие го исполнуваат својот морален долг кон својата татковина и својот народ.

(Авторот е универзитетски професор)