Претходен број

Кич-митологии

Брод на суво море

Венко Андоновски

Како да се најде море за брод што долго стоел заринкан на суво?

Цела седмица не бев во Македонија: бев на книжевен собир во Херцег Босна. Се видов со моите студентски колеги и книжевни пријатели од Хрватска. На човек секогаш добро му доаѓа таква промена откако долго ќе го меле машината на нашето брутално секојдневие. И цела седмица бев исклучен од сите настани во Македонија: се погоди така што работевме напорно на симпозиумот, па дури се отпечати експресно и еден зборник. Така работат Хрватите. Темелно, а „учинковито“. Во нивните печатени медиуми не сретнав ништо за Македонија (ниту ред, ниту збор), освен тоа дека Македонија ја победила Шкотска во фудбал. И токму кога претоварен со книги и впечатоци се враќав назад, една подробност ми го расипа одморот: ми го врати чувството дека живеам во земја која допрва ќе треба да се бори за себе и за својот опстанок меѓу другите, рамноправни земји во планетарното семејство на народи и држави.

Имено, во местото Мала Циста, кое е едно прекрасно селце со само еден ред куќи распоредени околу патот, некаде на средината, наместо куќа, во еден двор, видов огромен брод. Брод на суво. Стоеше осамен меѓу сите други еднакви, архитектурно унифицирани куќи и се извишуваше во рамнината. Кога наближивме, моето изненадување премина во шок: тоа воопшто не беше вистински брод. Мислам – беше вистински, голем патнички брод според формата, но беше излеан од – бетон! Од бетон беше направено коритото, од бетон беа излеани дури и јарболите; беше тоа огромен, двокатен патнички брод од бетон, со стакла на патничките кабини, идеално калкиран од енциклопедиите за бродови со прекуокеанска намена.

Домаќините не реагираа онака како што реагирав јас: не гледаа ништо чудно во тоа, особено затоа што знаеја дека тоа некогаш бил еден од најпрочуените ресторани на патот кон Херцеговина. Сега, меѓутоа, беше напуштен: морскиот волк стоеше така сам, небаре заринкан Ноев кораб среде плодната рамнина, кому некоја голема вода му определила тажна судбина – никогаш повеќе да не заплови по ниедна вода. Изгледаше тажно: без ниту еден жител зад кабинските прозорци. Ми објаснија дека ресторанот пропаднал затоа што започнало масовно иселување на жителите од овој крај: тоа беше за мене само позната верзија на нашата македонска печалбарска приказна. Значи, неговите морнари и патници, откако увиделе дека тоа е мртов брод, почнале да ја напуштаат неговата палуба.

И, тоа беше доволно да почнам да мислам на Македонија. На тоа како не' третираат другите со тие визи, визички, гарантни писма со кои дури и на хрватската граница (каде што не е потребна виза) треба да докажете дека одите на научен симпозиум, а не во шверцерски поход. Почнав да ми��лам како Грците не ни дозволуваат да запловиме по морето на европските народи и НАТО, како многу драги и паметни луѓе заминаа од нашиот, македонски брод во други земји, почнав да мислам на тоа колку е голем нашиот копнеж да се одлепиме од калта во која заринкал нашиот брод, да се придвижиме, да запловиме. Колку колена од македонскиот брод се вложиле и допрва ќе се вложуваат со голи раце да го поттурнат тој брод на суво до првото европско пристаниште? Да: во таа слика на бетонскиот брод од Мала Циста јас видов што допрва не' чека. Веќе не е ни важно кој кормилар го заринкал бродот во рамнина; важно е само тој да се одлепи од другите куќи со длабоки темели, да се премести, да се однесе таму каде што припаѓа: меѓу другите бродови.

Потем, целиот пат за назад го доживеав како листа на нешта што треба да се направат за да се поттурне тој брод. Извадив тетратка и бележев, небаре сум јас сегашниот кормилар на тој брод. Во крајна рака, си мислев, од ова ќе излезе или една колумна или еден убав расказ за бродот на суво. Што се' не изнапишав во таа листа, драги мои, и се плашам дека ако ви кажам, ќе ги доживеете како баналности (иако, баналност не постои – токму потценувањето на „баналностите“ најчесто ви определува фатална судбина). Па еве, сепак, само неколку ставки од тој мој долг попис: на пример, патишта и железници по светски стандарди. Само за пример: хрватските тунели изгледаат како станици на НАСА – со СОС-телефони на секои 100 метри, со бочни излези со лифтови во случај на незгода, со вентилација, со дисплеи за температура и степенот на проодност на патот (фреквенција на возила), а осветлени се како хируршка маса. Кај нас, при реновирањето на патот за Велес (кое не донесе видливо подобрување), во она мрачна дупка од тунел загинаа неколкумина – и никому ништо. Еден Хрват, мој некогашен професор, ми се жалеше дека веќе не оди за Грција со автомобил од проста причина што низ цела Македонија нема ниту едно одморалиште. Сите што патувале со автомобил низ Хрватска знаат дека на секои пет километри постојат „одморишта“ со бензински станици: таму тоалетите се како нашите аптеки, со пристап за инвалиди, со стерилни простории за преповивање на бебиња, со тушеви. Кај нас, до излезот на грчката граница нема НИТУ ЕДНО место каде што човек може да појде дури ни во тоалет. Тоалетите на бензинските станици се најчесто заклучени и подобро е така, оти кога ќе се отклучат, тоа изгледа како да сте се нашле среде инфектолошки експеримент, и тоа како експериментално зајаче.

Ќе речете: тоа се само фасцинации на еден малограѓанин од „светлата на градот“. Но, не се воопшто во прашање ни тунелите ни тоалетите како такви: во прашање се мрачните тунели и валканите тоалети на нашата свест; нашата заспана свест дека треба да се поттурне бродот. Додека нив не ги осветлиме и исчистиме, нема да одиме понатаму. Па Хрватска до вчера не беше толку далеку од нас. Но, Хрватите вложија огромни средства за просвета на обичната свест. И затоа успеаја. Тунелите дојдоа отпосле.

И гледај парадокс: сепак сум среќен што стапнав на моја територија, на мојот брод на суво море. Чувствувам некаква силна возбуда од тоа што не' чека. Ќе сторам се' во мојата професија за да се поттурне бродот. Толку барем можам. Кога секој би го сторил истото во својата, сигурен сум дека при следното одење таму – нема да го видам тој бетонски заринкан брод. Или, дека барем нема да ми предизвика душевна мачнина: тој за мене ќе престане да постои како тажен симбол на едно тивко и тегобно, долго пропаѓање.

(Авторот е професор на Филолошки факултет)