Мислења

Дали можеме да го регулираме системскиот ризик?

Мајкл Спенс

Системските ризици се моторот на повеќето кризи, не се лесни за детектирање и се појавуваат без големи предупредувања

Во последниве две години, две опасни епизоди на финансиска нестабилност и неочекувани промени во пазарната динамика ја погодија светската економија. Голема е веројатноста дека ќе следуваат уште такви епизоди, бидејќи глобалната економија е извадена од рамнотежа во неколку погледи, додека излегува од кризата, особено во смисла на државниот долг и структурата на глобалната побарувачка.

Системските ризици се моторот на повеќето кризи и претставуваат предизвик од неколку причини. Прво, тие не се лесни за детектирање со голема сигурност, па дури се и многу потешки за докажување. Второ, прогнозирањето на точниот тајминг на моментот кога инвестираната сума ја редуцира продажбата (кога меурите ќе пукнат, пазарите се затвораат и кредитите се замрзнуваат) е и, најверојатно, ќе остане далеку над нашите капацитети. И на крајот, кризите се многу нелинеарни настани, што значи дека се појавуваат без големи предупредувања.

Периодичните појави на нестабилност наметнуваат високи општествени трошоци за оние што имаат најмалку врска со причината за нивно појавување. Ако се повтори, овој модел би можел да ја еродира довербата во финансиските пазари и регулаторите, што би можело пак да доведе до безобѕирна регулатива, експанзија на состојбата и огр��ничување од глобализацијата.

Но, проблемот е многу посериозен. Финансиската и економската криза се трансформира во должничка криза во понапредните земји. Финансиската и економската неурамнотеженост може да доведат до опасен фискален дебаланс, каде што приходите од даноците ќе се зголемат, а социјалното осигурување и трошоците за помош ќе се зголемат. Меѓународниот монетарен фонд предложи околу 75 отсто од „фискалниот стимуланс“ во развиените земји да вклучува недискрециони противциклични мерки.

Неоткриените дебаланси и системскиот ризик прават фискалните политики да изгледаат претпазливи кога не се тоа. На пример, Шпанија немаше фискален дефицит кога влезе во криза. Но, нејзините приходи и трошоци делумно беа детерминирани од многу силната измама во секторот со недвижен имот.

Екстремниот фискален дебаланс, исто така, може да доведе и до замка за постоење раст во која фискалната консолидација има толку голем негативен ефект врз растот, што е самопоразително. Грција веројатно е токму таков илустративен пример. На крајот, единствениот излез е да се ресетира вредноста на обврските преку реорганизирање или инфлација.

Ако системскиот ризик може да предизвика ваков вид каскаден секвенцијален дебаланс, тогаш „власта“ треба да биде внимателна, компетентна во идентификување на растечкиот системски ризик, и способна порано да преземе корективна акција.

Се наоѓаме пред добивање обемен пакет за ререгулирање фокусиран на капитални барања и моќ, транспарентност, процени и други извори на информации, стимулации, конфликти на интереси и лимити во делокругот на финансиските компании, заштита на потрошувачите и механизми за одлучување. Надежта е дека таквите реформи ќе ја намалат веројатноста и сериозноста на системскиот ризик.

Но, тоа не се справува со глобалните дебаланси и други придонесувачи и знаци на нестабилност. Покрај тоа, и како дополнување на ререгулирањето, потребен ни е обемен монитор на системскиот ризик.

Меѓутоа, некои истакнати креатори на политиката и аналитичари тврдат дека надзорот кој има цел идентификување и задржување на системскиот ризик е залуден. Со нецелосни модели на динамика на ризикот и комплексно и константно менување на глобалниот финансиски систем, детекцијата е, како што наведуваат тие, или невозможна или толку склона на грешки што напорите би биле контрапродуктивни. Измамите со активи се тешки за идентификување со сигурност.

Ако се во право скептиците, тогаш треба да се согласиме со тоа дека периодично ќе бидеме надвор од финансиска и фискална рамнотежа, без притоа да го знаеме тоа однапред. Според тоа, исто така, треба да ја прифатиме потребата за многу поконзервативно фискално позиционирање, кое се сметаше за неопходно пред само три години.

Во статистиката и теоријата за донесување одлуки во време на несигурност, грешките се неизбежни. Има два вида грешки. Едната е да се отфрли вистинскиот предлог; другата е да се прифати погрешен. Да ги наречеме РВТ (отфрлени кога се вистина) и АВФ (прифатени кога се погрешни).

Прашањето потоа може да биде формулирано на следниов начин: во контекст на детектирање и одговарање на системскиот ризик, кој од двата типа грешки има повисоки очекувани трошоци?

Противниците на разумен надзор на системскиот ризик заземаат две различни позиции.

Едната е дека АВФ грешката нема да се појави, бидејќи нема сигурни ex ante знаци за растечка потенцијална нестабилност. Нивното барање е непотребно трошење ресурси. Нестабилноста едноставно удира како гром. Ова се чини погрешно. На пример, во кризата во 2008 година некои аналитичари излегоа со предупредувања и некои инвеститори ги забележаа и одговорија на нив. Мора да се признае дека овие предупредувања не прераснаа во несоборлив случај и, секако, дека не го предвидоа тајмингот на кризата. Но, знаците постоеја.

Втората позиција прифаќа дека има знаци на предупредување, но дека тие се толку несигурни што одговарањето на нив ќе направи повеќе лошо отколку добро. Ова значи дека АВФ има повисок очекуван трошок отколку РВТ, бидејќи има многу погрешни позитиви и/или лекот е многу полош од болеста. Некој може да прифати дека има трошоци за АВФ. Но, и РВТ, исто така, е скап, како што видовме, па насобраниот негативен ефект на одговорот на погрешните позитиви (АВФ) ќе треба да бидат големи за да бидат убедливи. Јас не сум убеден во тоа.

Може да има подлабока предрасуда на работа. Во бизнисот и инвестирањето, постојано се прават избори во услови на несигурност, а грешк��те се вообичаени. Стандардниот став на креаторите на политиката во развиените земји изгледа е проактивен, или превентивните мерки бараат повисок степен на сигурност, што се должи на длабоко вкоренето верување дека финансиските пазари се стабилни и саморегулаторни.

Ако некој верува дека пазарната нестабилност е реткост, тогаш е разумно да одбие да реагира доколку нема несовладлив случај што ќе го направи тоа. Од искуство, ставот дека финансискиот систем е само вонредно нестабилен или е на неодржлива патека изгледа во најмала рака дискутабилен.

Врз основа на новата теорија и искуството, на крајот би можеле да заклучиме дека одговорот на системскиот ризик е невозможно да се замисли и дека трошоците за АВФ-грешките се поголеми отколку оние за РВТ-грешките. Но, барем треба да спроведеме експеримент, доделувајќи ја одговорноста на нова или постојна институција, која има пристап до информации, длабок аналитички талент во финансиска и макроекономска анализа и е релативно слободна од конфликти на интереси. Анализата треба да биде направена јавно и би можела да влијае на перцепцијата за системскиот ризик и пазарното однесување, со што ќе го зголеми саморегулаторниот капацитет на системот.

(Авторот е добитник на Нобеловата награда за економија, професор во пензија на Универзитетот Стенфорд, претседава со Комисијата на раст и развој, и пишува за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел од мрежата на „Проект синдикејт“)