Поблиску до Европа, подалеку од Ататурк

Во неделата во Турција се случи пресметка на модернизираниот ислам контра коруптивниот секуларизам

Димитар Чулев


Поделени се мислењата колку неделниот референдум во Турција, кој ја отвори можноста за промена на турскиот Устав, е потег со кој се обезбедува уште една победа на актуелната власт на Таип Р��џеп Ердоган или вистински исчекор за демократизирање на земјата. Повеќе од извесно е дека по два мандата некогашниот извикан исламист, поранешен градоначалник на Истанбул, кој одлежа девет месеци затвор за своите исламски поетски „напливи“, одигра многу добро и се доближи многу повеќе до Запад отколку претходниците со секуларна провиниенција кои владееја во 1980-тите и 1990-тите, а не ја доближија Турција до Европа ни за сантиметар.

По референдумот, Европа го поздрави демократизирањето на Турција под власта на „умерениот исламист“ за кој пред осум години токму европските авторитети беа многу скептични. Како и обично, дневноактуелни беа темите дека за аеродромот во Инџирлик, Турција ќе посака поголемо присуство во курдскиот дел од Ирак. Паралелно со, наводно, растечкиот ислам.

Но, мислењата однадвор малку влијаеја на состојбите внатре во земјата. Во Турција, секуларна по дифолт од раните дваесетти години на минатиот век, и посветена на Ататурк, сега се покажа дека многумина (58 отсто) повеќе му веруваат на „мекиот“ исламист Ердоган отколку на „тврдиот“ систем што поимаше проевропско ориентирање на Турција и кој дури четири пати зеде за право да направи воен удар секогаш кога воените власти ќе проценеа дека актуелната власт скршнува од патот на Ататурк. Во Турција, за разлика од латиноамериканските режими, армискиот генералштаб водеше сметка земјата да не забега од проевропскиот пат на Ататурк.

Мора да се каже дека во почетокот Европа немаше многу симпатии за победата на „умерениот исламист“ Ердоган во 2002 година, кога Турција, поради интервенциите во Авганистан и Ирак, требаше да одигра значајна улога на партнер во интервенциите што следуваа. Ердоган, прокламиран исламист, не беше сигурно највистинската опција и тука Запад имаше сериозни дилеми. Но, се покажа дека тој подобро ја одигра улогата на западен сојузник отколку генералштабот на турската армија, која од 1960-тите години досега демонстрираше дека Турција е повеќе западна земја отколку што е поставена источно.

Со референдумот во неделата, Ердоган ја урна последната бариера за спроведување апсолутна власт во земјата, сметаат секуларистите во таа земја. Промените на Уставот донесен во 1982 година, и по воениот удар на Кенан Еврен, во суштина ја кочеа Турција на патот кон европското интегрирање. Четири воени удари и' се случија на Турција од 1960 до 1980-тите години и Турција беше препознатлива како единствена земја во која армијата го чуваше секуларниот и демократскиот аспект на државата.

Всушност, педесет години подоцна, Ердоган сфати дека веќе е надминат тој систем. Кога во 2002 година ги доби изборите, тој направи радикални промени во земјата: економијата тргна напред, успеа да изнуди парламентарно мнозинство кое ќе му овозможи не само власт, туку и избор на претседател, а сега бара и директна иницијатива и учество во избирањето на уставните судии кои во осумте години неколкупати го оспоруваа неговото премиерување. Уставниот суд беше тој што се обиде да ја забрани АК, партијата на Ердоган, односно учеството на нејзини членови во турскиот парламент.

Европа го поздрави „демократизирањето“ на Турција со последните уставни промени. Но, остана непрепознатлива во иднина улогата на Турција во регионот: на американско-европските стравувања од Иран, официјална Анкара одговори дека господата треба да се грижат за израелските нуклеарки, на француското тврдо „не“ за турско асоцирање во ЕУ. Дали со поздравување на политиката на Ердоган е денфувана потајната агенда на турските власти за посериозно реанимирање на турските (неоосманлиски амбиции) откако Кипар беше лекција од која Турција научи дека нема шанси на европското „казино“.

Ердоган тера своја агенда надвор, паралелно со справувањето на кемалистите внатре, кои со корупциските скандали сами се дезинтегрираа. Надвор, спроведува политика на наметнување на Турција како сериозен фактор на Блискиот Исток, кога веќе (поради кванитетот) не ја сакаат во Европа. Кавгата со Израел е дел од стратегијата.