Мислења

Кризата не настана во Македонија

Илија Димовски

Оваа криза не настана во Македонија, како што тврдеа критичарите на почетокот, без да ги согледаат реалните состојби кои и' ги оставија на Македонија во 2006 година

Во овој период, кога светот прогласува победа над најголемата светска економска криза и кога најголемите економии (Јапонија, Франција, Германија, САД, Велика Британија) прогласија завршување на периодот на рецесија, Република Македонија се соочува со огромни економски, стопански и фискални последици, чија причина не е продуцирана во нашата економија. Сепак, помина доволно време да имаме можност да го анализираме и дебатираме нашето прво посериозно искуство на ангажираност за справување со последиците од оваа светска криза. Многу теоретичари и практичари се вклучени во дебатите на оваа најкрупна и најзначајна тема за нашата држава во оваа тековна 2009 година. Дел (оние стручните) со анализи како треба да се постапува, дел (оние критичарите) со анализи како не треба да се постапува и дел (оние заинтересираните) со анализи какви се ефектите од сите мерки што Владата на Република Македонија ги презеде во овој веќе едногодишен период на справување со последиците од кризата. Без намера да внесувам непотребен степен на политичка нота, ќе се обидам низ бројки и факти (кои, патем, јавно се достапни на Интернет-страниците на многу домашни и странски независни финансиски институции) да дадам реален приказ на тоа што можеше да се случи и во позитивна, но и во негативна смисла.

Најголемите критики што беа насочени кон Владата беа на тема поврзана со реалниот раст на македонската економија. Македонија, иако до 2006 година имаше симболичен раст на бруто-домашниот производ (БДП) меѓу 0,5 отсто и три отсто, сега првпат се соочи со негативен раст од 0,9 отсто во првиот квартал на 2009 година. Впечатокот беше дотолку повеќе драматизиран со фактот дека претходните две години Македонија доживеа раст од близу шест отсто од БДП. Апсолутен е фактот дека негативниот раст е лош момент за македонската економија, но компарирано со податоците за движењата во другите европски економии ние можеме да бидеме среќни што успеавме да го задржиме ударот на толку ниско ниво. На пример, во истиот прв квартал падот на бруто-домашниот производ во Бугарија е 3,5 отсто; во Германија е 6,4; во Естонија е 15,1; во Шпанија е 3,3; во Италија е 6,5; во Латвија е 18; а во Литванија е 13,3; падот во Унгарија е 6,7; во Холандија е 4,5; во Австрија е 4,7; во Словенија е 8,5; во Шведска е 6,6; во Велика Британија е 4,9; во Хрватска е 6,7; во Турција 13,8 отсто и така натаму. Се' на се', Македонија има негативен раст од 0,9 отсто, но само една држава во Европа има подобар резултат за првиот квартал. Податоците и за вториот квартал се многу слични на овие.



Вториот корпус критики е насочен кон податоците за падови на индустриското производство. Но, и овде бројките се немилосрдни со критичарите. Во првата половина на 2009 година индустриското производство во Македонија доживеа пад од 12,1 отсто, во споредба со истиот период од минатата година. Тоа беше податок, кој е лош за македонската економија, но компарирано со податоците од другите европски економии е резултат кој е меѓу подобрите во Европа. Полошо од нас поминаа Шведска, Финска, Словачка, Словенија, Австрија, Унгарија, Латвија, Литванија, Естонија, Италија, Франција, Шпанија, Германија, Чешка, Бугарија итн.

Третиот корпус критики е насочен кон бројката на невработени во Република Македонија. За да бидам јасен, движењето на бројката на невработени во Република Македонија во последните петнаесетина години е доста лоша во споредба со другите европски земји (на пример, од почетокот на деведесетите години на минатиот век, кога беше под дваесетина проценти, до 1998 година се покачи на близу четириесет проценти). Но, движењето на бројките во екот на кризата за Македонија не се толку лоши. Во Македонија бројот на невработени во 2008 година бил 33,8 отсто, а во првиот квартал на 2009 година изнесувал 32,7 проценти. За разлика од нас, каде движењето на бројките е позитивно, во Турција се движи од 11 на 15,8 отсто; во Хрватска од 8,4 на 9,8; во Литванија од 5,8 на 11,9; во Унгарија од 7,8 на 9,7; Естонија од 5,5 на 11,4; Бугарија од 5,4 на 6,5 отсто итн. Овие бројки јасно укажуваат дека ние како држава не дозволивме економската криза да се одрази на апсолутниот број работни места. Тоа е за почит.

Четвртиот корпус критики е за буџетскиот дефицит, кој, според анализите на меѓународните институции, во Македонија ќе се движи околу -3 отсто. Но, и овде нашата држава се наоѓа меѓу првите пет земји по позитивна процена. Движењата на процените за буџетските дефицити во европските држави се движи од -3,9 отсто во Германија до фрапантни -12 проценти во Ирска.



Македонија презема низа мерки за справување со последиците од економската криза. Како, на пример, отпис на камати на достасани обврски по основ на даноци и придонеси, мерка која само во првите четири месеци ја искористиле 758 фирми, при што е отпишан долг близу 11 милиони евра, пари кои останале во македонската економија. Втор пример е отпишувањето на обврски по основ на задолжително здравствено осигурување. Оваа мерка ја искористиле 1.435 фирми, 582 трговци-поединци и 1.058 земјоделци. И со оваа мерка значителни суми останаа во промет во економијата. Трета мерка е воведувањето на естонскиот модел на оданочување на данокот на добивка за 2009 година. Мерка што ја разбираат само менаџерите на фирмите, но мерка која има исклучително значење за справувањето со последиците од кризата. Само со оваа мерка, во текот на оваа фискална година, во македонската економија останаа во тек околу 2,3 милијарди денари. Понатаму, се почна со засилени инвестиции во инфраструктурата како начин за директно помагање на развојот на економијата. Владата обезбеди 100 милиони евра како средства за малите и за средните претпријатија по исклучително добри услови, како стимул за задржување на бројот на вработените. Државата направи еден ребаланс на буџетот, а во тек е донесување и на втор ребаланс, со што драстично се скратија во овој момент не толку неопходните трошења на државата. Се преземаа и низа други мерки, кои со ништо не им го влошија економскиот стандард на граѓаните, што веројатно беше и главна мисла- водилка при одлучувањето со какви мерки треба да се бориме со последиците од оваа економска криза.



За разлика од Македонија, други држави преземаа сосема различни мерки. На пример, во Србија се зголеми данокот на имот и се зголеми персоналниот данок од доход, забранети се нови вработувања во администрацијата и отпуштен е значителен број вработени. Во Унгарија се зголемени стапките на ДДВ и данокот на профит, но во исто време е намалена вредноста на социјалната помош, која ја добиваат граѓаните. Во Латвија е зголемена стапката на ДДВ, но драстично се намалени платите на вработените во државната администрација. Во Полска е зголемена стапката на ДДВ, но отпуштен е голем број вработени во државната администрација. Во Романија се намалени дотациите за породилно отсуство. Во Чешка е намален износот за социјална помош.

Секогаш ќе се поставува прашањето д��ли можеше да поминеме подобро. Доколку прашањето е од добронамерник, одговорот ќе биде да, секогаш може да биде подобро, но ако прашањето е од човек со отсуство на добра мисла, тогаш одговорот (со мала доза на ироничност) е дека оваа криза не настана во Македонија, како што тврдеа критичарите на почетокот, без да ги согледаат реалните состојби, кои и' ги оставија на Македонија во 2006 година и без да ги согледаат успешните движења на економијата во 2007 и 2008 година.

(Авторот е пратеник)