Претходен број

Мислења

Писмо до Дедо Мраз

Ванчо Узунов

За добро владеење е потребно да се создаде и кредибилитет на владата, но тоа не е исто што и висок рејтинг на некои политичари

Повторувањето е интересна, навистина интересна работа. Особено кога некој се надева, т.е. верува во поговорката дека повторувањето било мајка на знаењето! Но, се чини дека тоа како ич да не важи за нас? Или јас се лажам? Но, во однос на денешниов осврт, ќе го наведам само тоа дека тој, во својата оригинална верзија (тука е само малку изменета), прв пат беше објавен пред цели пет години (пред Новата 2003), а потоа беше повторуван уште барем два-три пати.

Децата пред Нова година му пишуваат писмо на Дедо Мраз. Да, тоа претставува одраз на нивната фантазија, но, сепак, значи и поглед кон иднината. Децата секогаш умеат подобро од возрасните, па затоа треба да учиме од нив. Токму затоа, како писмо до Дедо Мраз, овој осврт претставува преглед на тоа што ќе биде добро и убаво што не' очекува идната година во економијата. Поточно, тоа се насоки за економската политика, за бизнисите и за граѓаните. Дедо Мраз е од прикаските, но можеби писмото ќе стигне до целта? Драг мој Дедо Мраз, во Новата година, покрај да има мир, сакам да се остварат следниве работи:



Прво, и тоа е буквално прво по редослед, сакам да имаме добро владеење. А што подразбирам поконкретно под тоа? Па, повеќе работи. Едно треба да се сфати дека улогата на владата во однос на економијата треба да биде странична. Но, тоа, пак, не треба ниту да создава илузии, бидејќи страничноста не значи ниту небитност, ниту помала важност. Напротив. Страничноста значи специфично позиционирање и друга улога на владата кон економијата. Покрај тоа, за добро владеење е потребно да се создаде и кредибилитет на владата, но тоа не е истото што и висок рејтинг на некои политичари. Кредибилитетот се состои од четири работи кои треба да се почитуваат: (1) предвидливост на насоките и решенијата на политиката, бидејќи предвидливоста создава амбиент за водење бизнис, кој го посакуваат сите (добри) бизнисмени; (2) еднообразност (или недискриминација) во спроведувањето на законите и мерките на економската политика, бидејќи во секоја пазарна економија успешноста треба да се базира на способноста на секој "актер", а не на тоа кого владата го сака, а кого не; (3) транспарентност во водењето на политиката, но тоа, пак, не значи рекламирање во медиумите до бесвест, туку е начин на одлучување, начин на кој се врши избор при вработувањето во државните служби и слично; и (4) реално оцен��вање на оствареното, што значи постојана отчетност на владата и реално согледување на предвиденото и оствареното. Трет дел од доброто владеење е создавањето квалитетни и ефикасни јавни институции. Во најширока смисла, тоа значи обезбедување иницијативност на јавните службеници (министрите) за остварување подобри резултати, со едновремено задржување на нивните арбитрарни активности под контрола. Тоа треба да биде надополнето и со: (1) поставување правила и ограничувања во работењето на државните органи; (2) воведување поголем конкурентен притисок внатре во државните органи и тела при вработувањето, унапредувањето или отпуштањето; и (3) слушање на гласот на граѓаните (т.е. доближување на државата кон граѓаните) и почитување на партнерството јавен-приватен сектор. Четврт дел на доброто владеење претставува децентрализацијата (локалниот економски развој), процес кој во Македонија е започнат, но е и крајно исполитизиран. И конечно, петти дел од доброто владеење претставува квалитетно и ефикасно работење на судството. Судството претставува трета власт, но тоа не значи трета според редоследот на важноста, нели? А кога во Македонија би била направена споредбена анализа на квалитетот и ефикасноста на извршната и на судската власт, јас би се обложувал дека судската нема да помине подобро.



Добро, Дедо Мраз, ако не те заморив веќе со мојата прва желба, како второ за идната година сакам да имаме стабилност. Бидејќи говориме за економијата, станува збор, пред се', за стабилноста на економијата. Кога само ќе се сетам на состојбата од пред повеќе години кога, поради економската нестабилност и инфлацијата, не знаевме колку ни вредат парите на први, а колку на триесетти во месецот, желбата да го повторам ова барање се зголемува. Дедо Мраз, знам дека во некои други писма до тебе ќе има желби за некаква, најчесто се нарекува контролирана инфлација и девалвација, но да бидеме убедени дека акцентот треба да го ставиш на зборот контролирана, многу повеќе отколку на зборовите инфлација и девалвација. Друго, знам Дедо Мраз, исто така, дека доаѓа тешко време, како и дека во некои други писма до тебе има желби за остварување на најголемиот буџет во историјата на Македонија. Но, Дедо Мраз, да знаеш дека не верувам во тие подароци. Напротив, јас и не сакам да бидам толку нескромен. Знаеш што мислам, Дедо Мраз? Произлегува дека оние чичковците од ММФ, сепак, си ја знаеле работата. Па, ако ги послушаме, ќе си имаме стабилен макроекономски амбиент, кој, пак, е неопходен за другите реформи. А ако не, колку и да има настојување за структурни и други микроекономски реформи, ако нема макроекономска стабилност - бадијала. Како и обратно. И сега, ќе ми кажеш дека е веќе доцна за оваа моја желба? Немој, те молам Дедо Мраз...



А како трет економски подарок за наредната година сакам да имаме и повеќе инвестиции. Ова не е бадијала наведено како моја трета желба, бидејќи, за да се случи таа, потребно е остварување на претходните две. А што, бе, Дедо Мраз, пак ќе ми кажеш дека во светот имало економска криза, па оваа моја желба е неостварлива? Е, па, добро де, ај јас ќе ти кажам неколку препораки за таа цел што ти треба да ги направиш (наместо тоа што го правеше досега), па резултатите ќе дојдат, кога и да е: поддршка на извозот, на технолошката, пазарната и производната модернизација, стимулирање на вгроздувањето (кластерингот) на претпријатија, поддршка (ама не преку субвенции!) и на домашните и на странските инвестиции...



И четвртата желба, Дедо Мраз, ако веќе навистина не си помислил дека имам премногу барања, е продолжување на нашето веќе и досега долго патување кон Европската унија. Не зборувам јас за некое "новогодишно патување", туку на едно трајно патување, отсега па натаму. Да, тоа е долг пат, но вреди за парите. За да се оствари тоа патување, треба многу работа, точно е, потребни се многу промени, но, Дедо Мраз, јас не сум чул за некој, кој, откога кинисал на тоа патување, потоа да се покајал.

Дедо Мраз, ќе ти кажам, имам уште желби за Новата година. Но, немам повеќе место за пишување. А не сакам да бидам и нескромен. Нека се оствари, или барем нека почне да се остварува наведеното - ќе биде доволно.

(Авторот е професор на Правен факултет)