Фељтон

Македонско-бугарски историски контроверзии (23)

Македонци меѓу највлијателните Бугари

На ранглистата од 100 Бугари кои го свртиле текот на историјата се наоѓаат и дваесетина познати луѓе родени во Македонија

Виктор Цветаноски


Во книгата на стоте највлијателни личности во бугарската историја што излезе од печат пред десетина години се најдоа и дваесетина родени на македонските простори. Раководејќи се од познатата бугарска теза „се' што е македонско е и бугарско“, историчарите Андреј Пантев и Борислав Гаврилов, меѓу своите великани сместија и такви македонски имиња што по силата на околностите на еден или на друг начин имале врска со Бугарија. Некои со право се нашле на елитниот список на големите Бугари, зашто се бореле за бугарската кауза, но меѓу нив се ставени и имиња на кои трајна определба им била Македонија и нејзиното ослободување.

Според нивните критериуми, на високото 16. место се најдоа македонските преродбеници, браќата Миладиновци. Прогласувајќи ги нашите стружани за Бугари, тие сметаат дека животот и дејноста на Миладиновци треба да бидат оценети како една од „најсилните лични пројави на бугарската волја за ново народно битие и да се поставуваат во низата големи дела од бугарската преродба“.

„Сме свикнале да ги прифаќаме заедно зашто низ целиот живот водат борба рамо до рамо за утврдување на бугарската народност и на бугарскиот јазик“, пишуваат Пантев и Гаврилов, нагласувајќи дека заслугата на Миладиновци е во нивната апостолска дејност среде застрашената Македонија од бранот на елинизмот. Со Зборникот на народни песни што ги собирале браќата во македонските предели - Струшко, Охридско, Битолско, Прилепско, Дебарско, Струмичко, Кукушко, Воденско, Костурско... започнале нова етапа во истражувањето на бугарската народна култура. „Трагичната судбина на браќата Миладиновци ги наредува среде страдалниците на бугарштината во Македонија. Тие се едни од првите што масовно и основано се зафаќаат со заштита на бугарската кауза во Македонија и стануваат нејзини први маченици“, заклучуваат Пантиев и Гаврилов.

Цар Самоил се наоѓа на 14. место, две места повисоко од нив. За него велат дека бил најважната алка во врската на југозападните реони со средновековната бугарска држава. „Со тоа тој има заслуги и влијание не само во зачувување на бугарската државност, но и за нејзиното докажување во еден регион, кој во поново време е објект на крупни историски фалсификати и посегнувања“, пишуваат тие.

На трето место, по Кан Аспарух и Кнез Борис Први, се најдоа браќата Кирил и Методиј. Според прифатената логика се' што е родено на македонска почва е и бугарско, и тие биле Бугари. „Долгиот спор за потеклото на двајцата браќа, веројатно, никогаш нема да заврши. Но, еден суштествен аргумент за нивните славјански корени е одличното познавање на славјанскиот јазик и анализата на тоа што го создале, што покажува дека е напишано на дијалектот што го говореле Славените во реонот на Солун“, подвлекуваат Пантев и Гаврилов.

Климент Охридски се наоѓа на 10. место, кој по браќата Кирил и Методиј, најмногу придонел за развојот на словенската писменост, иако самите во п��говорот признаваат дека не можат да тврдат дека тој е роден од мајка Бугарка и дали во неговите вени течела бугарска крв. Но, без разлика на тоа, тој, според нив, се борел за бугарската кауза. Климент дејствувал и работел во краиштата околу Охридското и Преспанското Езеро и голем дел од Јужна Албанија и бил избр��н за прв епископ што проповедал на бугарски јазик.

Од македонските ревоуционери Гоце Делчев е рангиран највисоко, на 24. место, меѓу Цар Борис Трети и Георги Димитров. За авторите нема никакви дилеми дека тој е Бугарин и „најзначајното име од националноослободителното движење на Бугарите во Македонија и Одринско“. „Со своите огромни заслуги за бугарската кауза тој праведно влегува на едно од водечките места меѓу стоте... Не се најмуваме да баеме каква ќе беше судбината на ослободителното движење ако Гоце Делчев не загинеше во 1903 година. Но, можеме определено да кажеме дека трагедијата на братоубиственото спротивставување сигурно ќе беше избегната, а и судбината на Бугарите во Македонија сигурно ќе беше поинаква“, оценуваат бугарските историчари.

За познавачите на македонското револуционерно движење, големо изненадување претставува фактот што меѓу стоте највлијателни Бугари се најде и Јане Сандански зашто тој никогаш не се борел за бугарската кауза. Пантев и Гаврилов велат дека кога ја правеле ранг-листата, се воделе од три критериуми, колку личностите го промениле одот на бугарската историја или животот на обичните луѓе, колку целосно и долго било нивното влијание и дали истите настани ќе се случеле и без нив. „Тоа не е класифицирање според заслугите. Влијанието на секој е оценето според размерот, а не според тоа дали е поволно или неповолно. Затоа тој, кој направил големо зло, стои понапред од тој, кој направил мала добрина“, објаснуваат тие.

А Јане Сандански, бил ставен на списокот токму поради тоа што и направил големо зло на бугарската кауза. Со него сметаат тие започнал македонизмот. „Трагичната историја на македонските Бугари не може да биде раскажана без реално да се оцени влијанието коешто го имаше врз целата судбина на движењето една од колоритните, но и најзлосторничките фигури во него - Јане Сандански“, пишуваат Пантев и Гаврилов, подвлекувајќи дека тој сносел голема одговорност за братоубиствата меѓу Македонците по Илинденското востание.

За своите заслуги за бугарштината меѓу стоте највлијателни Бугари се и Ванчо Михајлов и Тодор Александров. Михајлов го зазема 49. место. Според нив, неговото дело се' уште чекало целосна оцена, но во секој случај, неговата заслуга за бугарштината била огромна. „Ванчо Михајлов останува олицетворение на идејата за независна Македонија, во која да биде призната бугарската народност. Тој, се разбира, не крие, дека таа независност ја сфаќа само како етапа по патот за конечно ослободување на Македонија и нејзино присоединување кон Бугарија“, пишуваат тие.

Тодор Александров е сместен пет места подолу од Михајлов. Тие оценуваат дека тој бил еден од луѓето што биле готови да направат се' за среќата на Бугарија, но и еден од виновниците за двете големи катастрофи што ги доживеала Бугарија војувајќи за Македонија. На долгиот список е ставен и првиот претседател на ВМРО, ресенчанецот д-р Хирсто Татарчев, на 56 и Борис Сарафов на 61. место.

Еден друг ресенчанец, исто така, е рангиран меѓу 100 највлијателни. Станува збор за Андреј Љапчев, кој го зазема 86. место. Љапчев како премиер на Бугарија ја водел државата мошне успешно во исклучително тежок период. Тој го имал неопходното чувство за политички реализам што придонесувало за смирување на состојбите во државата и за нејзино востановување како нормална европска држава. „Нашата историја не изобилува со политичари од негов ранг и со негови заслуги, а тоа ни дава право и основа да го вклучиме во нашата класација“, потенцираат Пантев и Гаврилов.

Покрај Сандански, во тие што и' направиле големо зло на Бугарија, се наоѓа и Наум Туфекчиев, кој е поместен на 83. место, веднаш зад него. „Во бугарската историја од крајот на 19 век и првото десетлетие на 20 век се појавува една темна злосторничка фигура, замешана во неколку заговори за убиства на видни политичари. Наум Туфекчиев е познат трговец на оружје (го продавал на сите заинтересирани страни), милионер и деец на македонското движење“, пишуваат бугарските историчари. Тој е роден во Ресен кон крајот на 60-тите години на 19 век, а за најголем грев му се припишува тоа што бил централната фигура во атентатот на премиерот Стефан Стамболов, кого Бугарите го нарекуваат „бугарски Бизмарк“.

Сликарот Владимир Димитров - Мајстора, чиј родители во Бугарија се преселиле од битолското село Магарево, е рангиран на 88. место, а списокот завршува со познатата пророчица Ванга, родена во Струмичко.  (крај)