Стил Писмо од Лондон

Хенри Осми, првиот евроскептик

Светот го познава наЈмногу како женкар, или како женоубиец, во зависност од тоа како се гледа на неговите шест женидби

Томислав Ивановски

ЛОНДОН - Британците, особено Англичаните, многу помирно отколку што се очекуваше, но подостоинствено, како што тоа некои овде го објаснуваат, одбележуваат 500 години од стапувањето на тронот и од крунисувањето на Хенри Осми, еден од најголемите и најзначајните кралеви-реформатори, опишуван низ историјата и како тиранин и како еден од најсуровите владетели. Светот, а и ние во Македонија, го познаваме најмногу како женкар, или како женоубиец, во зависност од тоа како ќе се гледа на неговите шест женидби, за две негови жени се знае дека наредил да им се отсечат главите, под лажни обвинувања за прељуба или за подготвување заговор, од две жени се развел, една умрела при породување, а последната жена го надживеала.

Периодот од половина милениум од Хенри и неговото време, Британците го прикажаа низ ТВ-серии, бројни изложби и историски дебати од кои една, посветена на тоа кој навистина беше овој крал и зашто се' уште се расправа за него, 500 години подоцна, трае веќе четири месеци. Свадбите и неговите шест жени и во оваа прилика беа тука, па Катерина од Арагон, Ан Болин, Џејн Сејмур, Ана од Клев, Катрин Хауард и Катрин Пар чии портрети, заедно со ќерките (двете подоцнежни кралици - Мери и Елизабета Прва), првпат во историјата се најдоа заедно на една изложба, продолжуваат да го привлекуваат интересот за тоа какви биле, колку биле моќни и што навистина се случило за да завршат така како што завршиле. За Хенри се вели дека ги сакал сите свои жени (на почетокот), но сите се согласуваат оти Џејн Сејмур ја сакал најмногу, можеби поради тоа што единствена му родила син, или како што сметаат циниците, затоа што била со него и живеела само нешто повеќе од една година, пред да умре 12 дена по раѓањето на идниот англиски крал Едвард Шести.

Посетителите на повеќето изложби на кои првпат беа презентирани работи од неговото време, или поврзани директно со него, можеа да ја видат колекцијата на таписерии што ја поседувал Хенри, да ѕирнат во кујната на Тјудорите, да слушаат музика од тоа време, да се потсетат како изгледале спортските натпревари во едно кралско издание, од пред 500 години, но и да го видат кралот „облечен за убивање“, како што е заглавена изложбата во лондонскиот „Тауер“, прикажувајќи ретки примероци на оклопи и на оружја. Првото прикажување во Британија на еден портрет на младиот Хенри од 1513 година, пак, беше повод за расправата околу тоа каков навистина бил Хенри и да ја објаснат неговата трансформација од убаво момче, како што се гледа на сликата, во грд и суров човек и монарх.

„Човекот за сите времиња“ Томас Мор, кој од најблизок кралски советник и прв министер заврши на гилотината во главниот лондонски затвор во „Тауер“, за темелната промена на природата и на карактерот на човекот што добрината и интелектуалноста ќе ја замени со лошотија и злоба, ќе ја обвини Ан Болин. Историчарот Мартин Хаскет, меѓутоа, на случувањата во Хемптон корт и околу Хенри, гледа како на некаква „крвава сапунска опера“, тврдејќи дека жените биле негова Ахилова петица. Објаснувањето за тоа овој историчар го наоѓа во младоста на Хенри, кој како второ дете не бил определен да биде крал (постариот брат Артур бил подготвуван за наследник), па седел дома со мајка му, со нејзината бројна женска придружба и со сестрите. Наследувајќи го братот, кој умирел набрзо по крунисувањето и без наследник, Хенри како крал, соочен со бројните пропаднати бракови, притисокот на дворот, војните, црквата и нарушеното здравје, се претвора во тврд, премногу дебел, длабоко несреќен човек, кој очајнички чека да најде романтика во браковите, гледајќи на своите жени како на сопруги, но и како на љубовници.

Спортски настроеното момче, што сакало да лови, да учи латински и математика, да се интересира и да проучува астрономија и космологија, кое учествувало во натпревари во борење и во трки со коњи, по едно паѓање од коњ тешко се повредил, што предизвикало трајно да има проблеми со нозете и тешки главоболка. Спортски градениот Хенри умира 11 години по тој инцидент, во 1547 година, на 55-годишна возраст, тежок повеќе од 110 килограми, па велат, било проблем да го затворат сандакот во кој бил погребан.

На тронот Хенри Осми останал 38 години и дебатите на историчарите во текот на изминатите месеци најмногу внимание и' посветиле на темелната реформа што тој ја направи со црквата, определувајќи и на Англија, а подоцна и на Велика Британија, патека што таа ја изоде во изминатиот половина милениум, оставајќи неизбришливи траги и во денешната политика. Историчарот Дејвид Старки во дебатите и во специјално правените ТВ- емисии објаснува дека љубовта кон Ан Болин и решеноста по секоја цена да се венча со неа, а да го растури бракот со Катерина од Арагон, раскинувајќи ги поради тоа целосно врските со Рим, за англиската и британската историја е клучен настан, така голем како што за христијанството е распнувањето на Исус Христос. „Историјата од тој момент е променета, а светот е превртен наопаку“, вели Старки, затоа што, како што објаснува, Англија од „срце“ на Европа и на католицизмот се претвора во непријател на континентот и во островска држава и нација. Сето тоа го прави Хенри Осми да биде, првпат, промовиран и во прв англиски (британски) евроскептик.

Евроскептицизмот е мода на британската политика последниве педесетина година и определба од која не бега ниту една денешна партија, кои во тоа се разликуваат во нијанси. Ториевците важат за изразити евроскептици, постојано плашејќи ги денешните Англичани и Британци дека Европа (ЕУ) ќе им го одземе правото да бидат свои на своето. Тие се спротивставуваат на шенгенската спогодба, на еврото, на лисабонскиот документ, стравуваат од преголемото поврзување со континентот, а не ги сакаат ниту имигрантите од Европа. За нив и за евроскептиците воопшто, ЕУ е на континентот, инсистирајќи на посебноста на островот и избегнувајќи Британците да се нарекуваат Европејци. Но, ниту лабуристите, кои не се поистоветуваат со ваквите елаборации, не одат подалеку, па за своите 12 години власт не направија ништо повеќе да се измени евроскептичното расположение меѓу Британците, особено меѓу Англичаните, освен што ја истуркаа за усвојување Лисабонската спогодба. Според Старки и според воениот историчар Ричард Холмс, коренот на тоа се наоѓа во времето на Хенри Осми и на неговата преобразба од тврд католик, кој дури и ги напаѓа Мартин Лутер и неговите реформи, а го брани папата, за што добива и титула „Бранител на верата“, во револуционерен верски преродбеник, само поради љубовта кон една жена и желбата таа, по секоја цена, да му стане сопруга, иако веќе бил оженет, а не како дотогаш љубовница.

Денешните историчари на политиката тврдат дека доколку не се случел разводот од Катерина од Арагон, прифаќањето на англиските црковни достојници Хенри да управува со црквата и казната што поради тоа му ги изрекле Ватикан и папата, немаше да се создаде основата за експанзија на Англија, за едукација и подоцнежна моќ на средната класа, како никаде на друго место во Европа, за раното раскинување со феудализмот, индустриската револуција, ширењето на кралството на море и на копно, што го почна Елизабета Прва, а го докомплетира кралицата Викторија, па се' до инсистирањето на суверенитетот и посебноста, или на ксенофобичната политика и на отфрлањето на Европа и на се' што доаѓа од таму.