Мислења

Потешкиот е вистинскиот пат

Ден Дончев

Владата успеа да го претвори трговскиот дефицит од финансиски во структурален проблем

Во повеќе наврати сум пишувал дека монетарната политика на НБМ оваа година исклучиво беше насочена за да се задржи стабилен курс на денарот. Засега таа цел е постигната. Но како колатерална штета имаме драстично намалување на денарската ликвидност во македонското стопанство што, пак, неминовно резултираше во зголемување на каматните стапки на околу 10 отсто. Ефектите од ваквата политика, меѓу другите, е и намалување на трговскиот дефицит оваа година. Меѓутоа, и покрај драконската монетарна политика, трговскиот дефицит на Република Македонија продолжува да покажува силен отпор кон преземените мерки од НБМ.

Во 2006 трговскиот дефицит изнесуваше точно една милијарда евра. Во 2007 скокна на 1,2 милијарди евра, а во 2008 имаше буквална експлозија, постигнувајќи рекордно високо ниво од 1,75 милијарди евра. За првите осум месеци од 2009, спрема официјалните бројки на НБМ, трговскиот дефицит изнесува 1 милијарда евра. Ова значи дека доколку продолжи овој тренд (а имајќи предвид дека во последните три месеци од било која година, овој дефицит традиционално се зголемува), трговскиот дефицит за 2009 ќе заврши на околу 1,55 милијарди евра, или за околу 200 милиони евра помалку од 2008. Значи, и покрај преземените мерки (кои доколку би биле по ригорозни би резултирале во крах на домашната економија) трговскиот дефицит за 2009 ќе биде цели 50 проценти повисок од 2006. Оваа значи дека трговскиот дефицит веќе стана структурален проблем на Република Македонија. Овој проблем нема да може да се реши со било каква фискална или монетарна мерка која истовремено не би направила и значајна штета на домашната економија. Со други зборови, НБМ може да ги зголеми каматните стапки на 15 или 20 проценти и ваквата мерка сигурно би резултирала во значајно намалување на трговскиот дефицит, но ефектите од таквата каматна стапка би биле катастрофални за домашните фирми и производители.

Конечно, оваа Влада успеа да го претвори трговскиот дефицит од финансиски во структурален проблем. Фискалната и монетарната политика во 2007 и 2008 ја цементираше увозната зависност на македонската економија од која веќе и тешко може да се откачи. Политичка мерка преку која може да се реши овој дисбаланс е значајна девалвација на денарот или, како што веќе спомнав, преку уште поголеми каматни стапки. Но, и двете мерки си имаат соодветна цена која ќе треба да ја платат граѓаните.

При непреземање на гореспоменатите политички мерки, единствено останува да се преземат структурални мерки и реформи кои ќе го зголемат увозот и намалат извозот. Ова значи дека македонските фирми и производители треба да постигнат високо и растечко ниво на продуктивност во сите економските области, а посебно во тие во кои конкурираат нашите компании на глобално ниво. Тоа, пак, зависи од можностите на една фирма за постигнување на редовно зголемување на квалитетот и на ефикасноста на нејзината работа. Со други зборови, воведување мерки кои ќе овозможат Македонија да создаде и одржи конкурентна предност според меѓународните стандарди, воведување политики, мерки и начини кои ќе им овозможат на фирмите, во нивните матични области да постигнуваат високи стапки на раст на продуктивноста. Тоа се структурални цели кои мора да се постигнат ако сакаме да постигнеме значајно намалување на трговскиот дефицит.

Како никогаш досега станува неопходно да се донесе реална државна стратегија со која ќе се идентификуваат економските сектори каде Република Македонија има или може да има конкурентна предност на глобалните пазари. Идентификацијата на ваквите шампиони на македонската економија и нивната класификација по кластери е првиот чекор за воведување мерки и политики кои ќе направат структурална промена во македонската увозно зависна економија. Воведените мерки и постапки мора да бидат дизајнирани, така, да ја зголемат конкурентноста на кластерот, со што самите кластери ќе можат да го зголемуваат својот извоз.

Ваквите мерки треба да овозможат подобрување на клучните двигатели на продуктивноста и конкурентноста преку максимална флексибилност кај производствените фактори кои ги користат кластерите, за да се овозможи тие да претставуваат извор на конкурентска предност. Воведувањето максимална либерализација во кластерите и мерки кои ќе обезбедат домашна конкуренција во рамките на еден кластер - се, исто така, неопходни чекори за постигнување на конкурентност на глобално ниво. Воведување мерки за зголемување и раст на домашната побарувачка и полесна достапност до финансиски средства, со што кластерите ќе можат да ги надградуваат инвестициите во постоечките капацитети, исто така треба да бидат приоритети за една ваква стратегија.

Крајната цел е создавање динамична и конкурентна бизнис околина, посебно во кластерите каде што имаме меѓународно потенцијални конкурентни предности, со што компаниите во овие кластери ќе станат уште поголеми извозни лидери на земјава, со што би се зголемил извозот, би се намалил увозот и би се стабилизирал трговскиот дефицит на издржливо ниво.

Залудно е да продолжиме да се залажуваме дека може да го решиме овој проблем (и дека можеме да ги решиме нашите општи економски проблеми) преку одредени инвестиции или инвеститори кои ќе произведуваат производи за кои Македонија ниту имала, ниту во догледно време може да има конкурентна предност. Неодамнешната бомбастично најавена инвестиција за производство на ЛЦД-телевизори е еден таков пример.

Конкурентната предност на Република Македонија е во кластерите како што се: вино и производство на грозје; јагнешко месо и сирење; месо и сувомесни производи; ран зеленчук и овошје; металопреработувачка индустрија и рударство; текстил; туризам; мебел. Дали некому му се допаѓа или не, ова е реалноста на денешното македонско стопанство. Затоа ќе биде многу покорисно, воедно и далеку поуспешно, да се насочат најголемите напори од Владата кон овие кластери. Тоа би имало поголем ефект наместо залудната потрага по инвеститори во области каде што македонското стопанство не може набрзо да стане конкурентно на глобално ниво.

Пренасочувањето на економската политика и економските мерки кон шампионите на македонскиот извоз, онакви какви што се денеска, е далеку најперспективниот и надежен начин за решавањето на структуралниот проблем на македонската економија, а изразен преку алармантниот трговски дефицит. Секако, звучи поубаво на нашите телевизии да се објавува дека Македонија ќе произведува телевизори, отколку дека ќе го зголемуваме производството на месо. Но, далеку поголеми се шансите дека државата ќе се збогати од производство на месо, отколку од производство на телевизори. Ова е потешкиот пат, но е единствен, реален и вистински пат за Македонија.

(Авторот е економски аналитичар)