Претходен број

Мислења

Кој прогнозираше крај на капитализмот!?

Филип Петровски

Ние се ситевме на пропаста на капитализмот, а за кризата не' уверуваа дека нема да стаса до нас, односно дека ќе не' одмине со сигурност

Економските информации од големите светски берзи деновиве се повеќе од позитивни. На изненадување на сите (речиси на сите), затоа што последните месеци се изнаслушавме толку многу лоши вести за економијата. Како кај нас така и во светот, што ни стана сосема вообичаено да зборуваме за уште повеќе лоши вести, односно за потребата што поподготвено да ги пречекаме „црните денови“ што се пред нас. Лошите економски предвидувања веќе се дел од нашите животи. Црните наслови веќе не се ништо ново. Насловите веќе и во Македонија се исполнети со бројки што изразуваат колкава е бројката на отпуштени работници во разни индустриски гранки. Сите се натпреваруваат да ја погодат бројката уште колку отпуштени ќе има, односно кога ќе го допреме дното. Па што ли следува понатаму, односно што навистина не' чека, е легитимно прашање.

Истовремено од многу држави до нас доаѓаат слични информации. Истата состојба како да се повторува на ист или на многу сличен начин и таму. Неколку европски држави веќе побараа поголеми суми од светските финансиски институции за да ги дотераат своите биланси. Станува збор за големи суми тешко замисливи за обичните луѓе. Она што се зборува е дека ММФ нема да има толку пари колку што се потребни за да се излезе во пресрет на сите држави кои сега се во неволја. Во таква ситуација која многумина аналитички, преку соодветни примери, ја споредуваат со големата депресија од триесеттите години на минатиот век, се поставува прашањето како ќе се справи светот со последиците од сегашната криза? Овие темни сценарија, односно предвидувања уште повеќе се засилија во почетокот на март оваа година, кога „Дау Џонс“, американската берза, падна под 7.000 поени. Практично, ова беше долна бариера за која се сметаше дека е опасна, односно дека психолошки ќе ги обесхрабри уште повеќе инвеститорите. Во однос на над 14.000 поени кои оваа берза ги имаше во октомври 2007, паѓањето под 7.000 навистина е голема разлика за многу малку време.

Црните сценарија уште повеќе добија на сила, затоа што споредбените податоци со големата депресија од триесеттите речиси се идентични. Односно, ако се споредат индексите, процентот на паѓање, како и периодот во кој тие паѓале. На 3 септември 1929 година, „Дау Џонс“ бил со вредност од 381 поен за по речиси идентичен период да падне на историски ниската вредност од 172 поена во јануари 1931 година. Оваа мимикрија некои аналитичари ги принуди дури да размислуваат да прогласат и „крај на капитализмот“.

Забележав дека ваквите размислувања не им се далечни дури и на некои колумнисти во Македонија. Уште повеќе, ми се чини дека како да се радуваа на овој најавен колапс на финансиските берзи и најавата за долгорочна криза само да се докаже дека претходниот систем во кој тие живееле бил подобар. Притоа мислам на југословенскиот модел на социјализам, во духот на кој дел од тие денешни аналитичари се раснети. Како што се гледа, тоа оставило трајни убедувања против системот во кој денеска живееме, односно кон кој доброволно транзитиравме. Се чини дека тие се и повеќе од задоволни што конечно „ќе се докаже“ дека капитализмот почива на погрешни основи, односно е систем кој навистина требаше да биде заменет со социјализмот, кој на крајот ќе не' доведеше до комунизмот... И така, ние се ситевме на пропаста на капитализмот, а за кризата не' уверуваа дека нема да стаса до нас, односно дека ќе не' одмине со сигурност. Само до пред неколку месеци со една невидена леснотија се одвиваа економските просеци и предвидувањата беа, ако не светли, тогаш со сигурност може да се каже речиси розови.

Звучеше добро оваа замисла за држава која економски нема меѓузависност со светската криза. Нешто како познатата Фихтеова книга „Затворена економска држава“, каде што овој филозоф ги разработува принципите на функционирање на една држава која не би требало да има никаква зависност од надворешни влијанија. Перфектна филозофска промисла, невидено убедливо напишани дело. Има само еден проблем, во денешниот свет е неостварливо, односно е утопија. Согласно со ова, ние и тоа како почнавме да го чувствуваме притисокот на светската криза во последните месеци. Се докажа и дека сме дел од светските текови, односно дека не можеме да се надеваме оти со изразување добра волја и немање вина, се' ќе не' заобиколи како да не било.

Светската криза му остана како наследство на Обама. Му ја остави како мираз Буш. Иако за волја на вистината, се сеќавате, тој инјектира околу 1.000 милијарди долари помош на економијата. Без успех. Не беа доволни. Се говори дека од почетокот на кризата на берзите се загубени 28 илјади милијарди долари. Фрапантен податок. Навистина обесхрабрувачки за секој што има намера да се справува со него. Меѓутоа, Обама храбро и без одложување се зафати со помош на економијата. И тој дотури огромна помош за американската економија. Неброени милијарди... Толку многу пари се дадоа што кога потоа повторно немаше некоја особена реакција на берзите, сите започна да ги фаќа голема паника.

Сега доаѓам до поентата на текстот. Токму во тие моменти на најголемо паѓање на берзите, еден мој пријател ми кажа дека американската економија покажува сериозни знаци на закрепнување. Според него, всушност, во партија рулет куќата не може да загуби никогаш. Колку и да изгледа добивката на еден играч (на пример, соперничките економии на САД) во моментот голема, куќата секогаш победува. Затоа што таа ги има во свои раце инструментите на играта. Кога го правевме муабетот, ми беше нелогичен, нереален. Берзите тонеа, крајот не се гледаше. Дури и познатиот Штиглиц го нападна планот на Обама како големо глупирање, затоа што стимулациите биле упатени на погрешна адреса. Па сепак, се сеќавам на пријателот кој ме праша: „Забележа ли дека банките во Америка за март најавија дека нема да имаат загуби“. Додаде дека американската економија ќе се стабилизира наскоро, додека остатокот од светот мака ќе мачи како да се подигне. Колку и да звучи неверојатно, да се вратам во почетокот, берзите деновиве раснат со голема брзина. На тоа може да се приговори дека е краток моментален тренд. Но, податоците говорат дека ова може да биде најдобар месец на берзите дури од далечната 1974. Вкупно околу 20 проценти раст во рамките на само неколку недели. Дури знаци на заздравување покажува и автомобилската индустрија, како и продажбата на недвижен имот. Сето тоа наеднаш, за нас неочекувано.

Ете, толку за крајот на капитализмот.

(Авторот е магистер по меѓународна политика)

http://filippetrovski.blog.com.mk