Псевдоними има, но ги нема имињата на кодошите

За седум-осум јавни функционери имало сомнеж дека се кодоши, но во досиејата недостасувале клучни документи

Оливера Војновска

Лустрацијата досега ја поминале над 130 државни функционери, но лустраторите не откриле ниту еден соработник на тајната полиција, информатор, нарачател или корисник на доверливите информации. Дознаваме дека за седум-осум јавни личности опфатени со овој лустрациски бран имало сомнежи дека во животот функционирале и граделе кариера со кодошење. Меѓутоа, во нивните досиеја фалеле двата клучни документа за да се докаже дека биле соработници на тајните безбедносни служби и лустраторите на крајот констатирале дека сите се „чисти“.

Станува збор за писмената изјава со која лицето потврдува дека се согласува за да биде информатор на органите на државната безбедност и за решението од претпоставениот во Службата дека го прифаќа за информатор и му дава псевдоним. Во отсуство на овие два крунски документа во досиејата што се чешлани, практично било невозможно да се пронајдат кодоши меѓу актуелните македонски политичари.

Од изјавите (заверени на нотар) што ги поднесуваат функционерите во Комисијата за лустрација и од досиејата може да се добие многу јасна слика за целата професионална кариера и напредувањето во службата на одредена личност. Исто така, од документацијата што ја добиваат лустраторите од четирите институции задолжени за соработка со нив (Архивот на Македонија, УБК, Агенцијата за разузнавање и Секторот за безбедност и контраразузнавање при Министерството за одбрана) се гледаат прецизно сите контакти, непосредната соработка и односите со другите лица што биле на јавни функции, а се појавуваат како соработници со тајната полиција. Тие некогаш се посочени со имиња и презимиња, а понекогаш зад нив стојат само песевдоними. При читањето различни досиеја може да се забележи дека се повторуваат имињата на одредени информатори, како и псевдонимите. Дали зад тие псевдоними стојат актуелни јавни функционери и дали можеби се' уште се соработници на Управата за безбедност и контраразузнавање. Лустраторите побарале од УБК, но не успеале да ги добијат имињата на луѓето кои стојат зад тие псевдоними, со образложение дека се работи за доверливи документи од исклучително важен безбедносен карактер.

Уште кога лустрацијата беше во фаза на иницијатива, во јавноста имаше огромни резерви дека овој процес на прочистување на општеството ќе добие фарсична димензија. Многумина се сомневаа дека досиејата се веќе прочистени и дека оние кои имале можност навреме си ги тргнале компромитирачките материјали. Вакви сомнежи дека архивите се пролувтирани јавно кажуваше ексминистерот за полиција, пратеникот од Демократскиот сојуз Павле Трајанов. Тој вели дека очекувал Комисијата за лустрација да се соочи со вакви проблеми и дека ќе биде тешко да се најдат цврсти докази дека некој бил соработник на тајните служби. „Досијета континуирано се прочистуваат и штом некој не е активен тие се уништуваат. Некои од досиеја се чуваат. Сето тоа беше регулирано со внатрешните правила на УБК и со подзаконски акти. Некаква трага може да се најде, но ако не постои веродостојни документ дека некој соработувал со службите, тогаш тоа не може да се докаже. Кога се носеше законот западнавме во еуфорија дека ќе расчистиме со минатото. Меѓутоа, тој процес требаше да се направи во 1991 година и тогаш ќе беше успешен. Знаев дека ефектите ќе бидат минимални во ситуација кога лустрацијата се спроведува 20 години по смената на системот“, ни вели Трајанов.

Тој додава дека имало и две масовни чистења на архивите во УБК. Првото проветрување било направено во поранешниот систем по падот на Александар Ранковиќ, а второто се случило во деведесеттите години. Трајанов смета дека Законот за лустрација е нефункционален и практично неспроведлив. „Законот во основа е така направен за да се заштитат некои луѓе од политичкиот естаблишмент. За да се направи вистинска лустрација таков закон требаше да предложи Владата и во неговата изработка да учествуваат луѓе што добро ја познаваат работата на службите за државна безбедност“, уверен е Трајанов.

Сепак, тој беше единствен лидер на партија, кој во парламентот гласаше за Законот за лустрација. За него е разбирливо тоа што лустраторите не можат да ги добијат имињата на луѓето заштитени со псевдоними. „Можеби се работи за личности што не се опфатени со Законот за лустрација, кои не давале информации поради идеолошки или кариеристички причини, туку податоци од особен интерес за државата, заштита на поредокот, борба со криминалот. Некои од нив можеби се' уште се активни за истите државни цели и не може да се деконспирираат“, резонира Трајанов.

Иницијаторот на лустрацијата, долгогодишниот претседател на Собранието, Стојан Андов вели дека Законот си е добар и дека води сметка да нема фабрикувани работи. „Мора да има писмена изјава дека некој се согласил да биде соработник на тајните служби, инаку, ако не е така, ќе има разни местенки. Службата работеше врз основа на изјави и тие постојат. Има документи од кои може да се види кој наредувал. Трагите никогаш не може целосно да се уништат, секогаш останува некаков белег“, вели Андов.