Мислења

Илузијата за голема Албанија

Нано Ружин

Голема Албанија, која Албанците ја правдаат со братското обединување во рамките на ЕУ, повеќе е продукт на политичкиот илузиционизам од стилот на Дејвид Коперфилд отколку реална политичка опција

За време на студената војна Европа го заборави Балканот. Историчарите и геополитичарите го избегнуваа терминот Балкан, кој потсетуваше на политичка нестабилност и расцепканост, тајни друштва, злосторства, проекти за мегало-идеите на Србите, Хрватите, Бугарите, Македонците, Албанците, но и на депортациите, логорите, геноцидите. Западните аналитичари го презираа Балканот давајќи му епитет на анус на Европа, мекиот стомак на континентот. Распаѓањето на југословенската федерација и меѓуетничките војни во деведесеттите потсетија на непредвидливоста на балканската барутана и на нејзиниот homo balkanikus.

Пораката на Васа Чубриловиќ од триесеттите дека „единствено еднонационалната држава може да се грижи за безбедност на народот“, ја прифатија сите балкански лидери во деведесеттите. По повод комеморацијата на Косовската битка од 1389 година, Слободан Милошевиќ во Косово Поле изјави: „Србија се наоѓа пред нова битка. Тоа не значи дека ќе е вооружена, но и тоа не треба да се исклучи“. Идеите за голема Србија ќе ги развијат Добрица Ќосиќ, Воислав Шешељ и Вук Драшковиќ, кои сметаа дека постоење на еден народ во пет држави не е можно. Србија ќе тргне во обединување на сите српски територии на Балканот.

Едновремено и проектот за голема Хрватска, зад кој застана Фрањо Туѓман, ќе тргне од истата логика: масовно етничкото чистење на хрватската Српска Краина од етничките Срби. Неговиот национализам и шовинизам ќе потсети на усташтвото: „Среќен сум што мојата сопруга не е ни Србинка ниту Еврејка“, изјави Туѓман. Масата ќе го отпоздравува со староримското подигање на раката како Дуче во фашистичка Италија. Во нешто посмирена варијанта национализмот ќе се сретне и низ лилјаните и фундаментализмот на Изетбеговиќ како и низ останатата фауна и флора во Македонија, Црна Гора, Словенија, Косово. Кон крајот на деведесеттите слична националистичка утопија ќе афирмира косовското УЧК. Портпаролот Јакуп Красничи еуфорично ќе воскликне: „Ние сакаме повеќе од независноста на Косово. Ние сакаме обединување на сите Албанци на Балканот“.

По научените горчливи лекции, во третиот милениум, се сметаше дека национализмите и проектите на големите држави, кои секогаш бараа територии за сметка на соседите, ќе останат во 20 век. Меѓутоа, кризата на идентитетот, недозреаноста и популизмот на политичарите ќе ги стимулира да ги обновуваат старите панетнички соништа. Сите балкански политичари продолжија да го култивираат комплексот на жртви на историјата. Годинава во Србија на власт дојдоа некогашните најблиски сојузници на Шешељ, а радикалните неонацисти, како Образ или Српска акција, слично на грчката Златна зора, се фокализираа врз странците. Во Хрватска нацистичкиот рокерот Марко Перковиќ-Томсон и хашкиот осуденик Анте Готовина прераснаа во политички легенди. Во Македонија откако националпопулизмот реши да го доградува идентитетот со антички споменици и сказни, ја започна македонизацијата на улиците, плоштадите, училиштата.

Напоредно, масовните еднонационални еуфоричните изливи на спортските успеси предизвикаа анимозитет кај албанската заедница. Беа палени државните знамиња, автобуските тепачки зачестија, неколку нерасветлени убиства на национална основа ескалираа, а патем и албанската страна со своите масовни манифестации по повод Денот на знамето, азбуката и независноста на Албанија го реализира националистичкиот реванш. Националистичката иконографија и содржината на политичките и верските говори и дружења на Албанците создадоа неповолни реакции кај Македонците. Навивачите Комити, импресионирани од најавите на албанските политичари, веќе најавија обединување по етничка основа.

Дали е на повидок оживување на стариот проект голема Албанија. Албанските интелектуалци повеќе молчат отколку што смируваат. Феноменот на албанскиот национализам, како и останатите балкански народи, има свој историјат. Историчарите го пронаоѓаат во големите политички и општествени настани во рамките на Отоманската империја од крајот на 19 век. Процесот на конструкцијата на албанскиот национализам нема ништо линеарно. Првите изливи на албанскиот национализам се промовирале во Грција и Италија во почетокот на 19 век, во вилаетот на Јанина, во Епир.

Во 1878 г. со конституирањето на Призренската лига бил означен големиот пресврт во албанизмот. Посебно значење и' било дадена на издавачката дејност на албанскиот јазик. По револтот од 1911-12 меѓународната заедница ја признала независноста на Албанија. Европските албанолози, како Натали Клејер, сметаат дека религиозниот идентитет не играл позначајна улога во конструкцијата на албанскиот национализам. Единствено кога требало да се мобилизираат силите на теренот тогаш религијата добивала позначајна улога. На пример, во регионите каде што Албанците муслимани биле во мнозинство наспроти Србите, Македонците или Грците, албанизмот се потпирал врз исламот. Сепак, политичките култури на албанофонските популации, расцепкани меѓу Албанија, Црна Гора, Косово и Македонија останале некоординирани и разновидни. Денес нивните политички хоризонти се центрирани врз државите во кои живеат, со еден бемол за Косово и Македонија, каде што границите се пропулзивни. Дури и за време на Отоманската империја, кога не постоеле граници, албанските региони биле индиферентни кон останатите албански групации. На пример, политичкиот хоризонт на вилаетот од Косово бил сосема поинаков од вилаетот на Јанина во Грција.

Идејата за една Голема Албанија повеќе се должи на медиумите, политичките авантуристи или емотивните напливи како оној на Бериша за време на одбележување на стогодишнината од независноста на Албанија. Меѓутоа, постојат институции како Албанската академија на науките, која веќе две децении ја заговара идејата за единственоста на албанска нација. Во таквата функција и содржините на учебниците се променија. Тие веќе не се занимаваат со историјата на Албанија, туку со историјата на Албанците во разни делови на Балканот. Напоредно, неколку политички групации ја негуваат идејата за етничка или природна Албанија.

Неодамнешниот мегало-наплив прв пат беше искажан од високи албански функционери и се должи на повеќе фактори. Според балканската шема, национализмите испливуваат за време на одбележувањата на историските јубилеи, како што беше 100-годишнина од независноста на Албанија. Воедно вообразеноста на Бериша се должи и на членството Албанија во НАТО и на неговиот втор мандат на владеење. Патем, го изгради автопатот на голема Албанија, кој го поврзува Косово со матицата, а во моменти на занес истакна: „Ако треба нашите жени ќе го продадат и последниот накит за да се доврши патот“. Убаво и патриотски кажано и за многу употреби. Западот и НАТО внимателно ги следат овие процеси и ги сметаат за маргинални. Секако мегало-идејата може да дегенерира во опсесија доколку политичарите зачестат со популистичкиот иридентизам. Белки колективното сеќавање на балканските народи, кои платија високи цени за популистичките проекти, се' уште е свежо. Се прашуваме дали некој бара да се повтори историјат и логиката на Клаузевиц? Ако се послужиме со јазикот на заговорникот на реалистичката теорија Хантингтон, идните конфликти ќе бидат конфликти на културите и религите.

Неколку линии на фрактурите поминуваат токму низ Балканот. Националистичките авети на еуфоричните албански лидери не ги оставаат индиферентни старите геополитички оски на православието, Белград - Скопје - Солун. Засега иконографските проблеми околу името ја отежнуваат таквата оска, но во услови на криза таквите проблеми се маргинализираат. По еуфоричните изливи на национализмот на Албанците од оската Приштина - Тетово - Тирана - Јанина никој не гарантира дека македонската политичка елита по разочарувањата со НАТО и ЕУ не би можела да се пренасочи кон православната оска, каде што банката ја држи Москва. За жал, Балканот и натаму останува буре барут, кое може лесно да го запалат разните политички авантуристи и илузиционисти. Илузиите за голема Албанија кои Албанците ги правдаат со братското обединување во рамките на ЕУ, повеќе е продукт на политичкиот илузиционизам од стилот на Дејвид Коперфилд отколку реална политичка опција која може да предизвика нови балкански војни.

(Авторот е универзитетски професор и член на ЛДП)

Наш став



Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на „Утрински весник“ да биде влијателен глас на заедницата. Но, напоменуваме дека не се согласуваме секогаш со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и извртување на контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера. „Утрински“ се оградува од таквиот речник и конотации и ги смета за непримерни во јавната комуникација.