Претходен број

Мислења

Самозалажување

Љупчо Печијарески

Лажењето и самозалажувањето стануваат стил на живеење, а површноста, алчноста и егоизмот се заштитен знак на секој турбоуспешен човек

Во едно од најслоевитите и најсеопфатни литературни дела, библиски безвремено, „Браќа Карамазови“, повеќе проживеано, отколку раскажано, од суптилниот познавач на тајните на човечкиот духовен живот Фјодор Михајлович Достоевски, архетипскиот руски интелектуалец Иван Карамазов ја изговора следнава реченица: „Најважно од се' е да не се лажеме самите себе. Оној кој се лаже самиот себе и својата лага ја слуша (живее), стигнува дотаму да не може да забележи никаква вистина, ниту во однос на себе ниту во однос на околината – истовремено тој не се почитува ниту себе ниту ги почитува другите“. Притоа, тој заклучува дека оној што не ги почитува другите, престанува да сака и, во отсуство на љубов спрема другите, се предава на задоволување на страстите и пороците, на сето она што е површно и сладострасно во него.

За жал, времето во кое денес егзистираме го карактеризираат точно овие состојби. Во постојаната трка по богатство, слава, доминација, во чија основа е бескруполозното задоволувањето на најниските страсти, имаме целосно запоставување на основните духовни вредности, на сето она што се основни атрибути на човечкото достоинство. Притоа, лажењето и самозалажувањето стануваат стил на живеење, а површноста, алчноста, самобендисаноста и егоизмот се заштитен знак на секој турбоуспешен човек. Во отсуство на етабилиран вредностен систем и евидентна аксиолошка анархичност, во битката на што полесен начин и за што пократко време да се стигне до повисок општествен статус, моќ, лична афирмација и слично, не се бираат средст��ата со кои треба да се постигне тоа. Лукавството, сервилноста, брзите групирања и прегрупирања во зависност од моменталните интереси, жртвувањето на истрошените играчи се основните начела според кои функционира ваквиот начин на организација на социјалниот живот.



Независно од тоа како ќе се именува општествениот систем што се гради од овој заболен (неотпорен) човечки материјал, тој не може да биде успешен. Можат да се носат најдобри закони, да се осмислуваат најефикасни економски политики, да се оптимализираат човековите права, да се демократизираат институциите, сепак, системот нема да биде успешен. Тоа е така зашто во основата на секоја општествена заедница е човекот, неговите етички вредности, неговото чувство за праведност, чесност, добрина, љубов..., порано или подоцна ќе се покаже целата гнилост на темелите врз кои се гради системот. Основно што треба се сфати е фактот дека општеството е жив организам во чија основа се неговите граѓани со сите доблести и мани. Од нивните вредносни начела и морални принципи зависат, во најголема мера, сегашноста и иднината на општествената заедница. Не е можно да се гради здраво општество со граѓани што боледуваат од дисторзиран вредностен систем што се темели врз лаги, самоизмами, манипулации, камелеонство и страсна потреба да се биде доминантен, односно да може да се решава за судбините на другите.



Свесното или несвесното создавање лажни светови само за да се потврди сопствената моќ и да се задоволи суетата води кон имагинарен живот и бесперспективност. Притоа, иако политичарите ја имаат главната улога во оваа ентропична игра, истовремено во неа учествуваат и не така мал број, условно наречени, анонимни играчи, кои не се составен дел на врвниот политички естаблишмент, но извршуваат значајни функции во јавниот општествен живот. Тие, скриени од очите на јавноста, многу побезбедни од политичарите, во своите институции играат исти такви игри кои резултираат со крајно негативни последици врз општествениот развој во различните негови сфери: културата, образованието, здравството, судството, спортот и слично.

Овде се наметнува прашањето: од каде е таа потреба, во нас самите, да создаваме лажни светови, да не сакаме да ја погледнеме стварноста онаква каква што е!? Секако, за тоа постојат повеќе причини. Во оваа прилика ќе се обидам да ги класифицирам во три групи. Првата група причини се однесуваат на нашата вродена страст за поседување моќ. Голем број од нашите комплекси и фрустрации ги компензираме низ поседувањето моќ и нејзиното манифестирање во средината во која работиме и живееме. Страста за моќ до таа мера може да не' заслепи што почнуваме да не ја разликуваме лагата од вистината. Втората група причини својата генеза ја имаат во ограниченоста на нашите интелектуални капацитети. Не можејќи да ги погледнеме општествените процеси во нивната целосност и далекувидост, често пати и не сме свесни за застрашувачките последици од потезите што ги преземаме. Третата група причини се поврзани со нашата нарцисоидност и несамокритичност. Многумина мислат дека се од бог дадени да бидат на самиот врв на општествениот живот, односно дека тие се најдобри и вечни при извршувањето на најсложените општествени задачи. Ретко кога се прашуваат дали поседуваат соодветни квалитети за нивното извршување и дали некој друг тие задачи може подобро да ги исполни од нив.



Во секој случај, се' додека не се вратиме кон вистинските вредности, во чија основа се конструктивноста, одговорноста, објективноста, пријателството и толерантноста кон аргументите на другиот, се' додека безобѕирно се стремиме кон успех што ќе ни овозможи да ја зголемиме сопствената моќ, не можеме да градиме демократско општество што ќе се темели врз плурализам, интереси и искрен дијалог низ кои би се решавале постојните проблеми. Согласно со ова, и натаму ќе продолжиме да се лажеме самите себе и другите, односно ќе живееме во свет на сеопшто непочитување и недоверба, препуштајќи се на сладострасното задоволување на сопствените интереси од кои се' поочигледно ѕиркаат нашиот егоизам, фрустрации и пороци. На тој начин, независно од општествениот статус што го имаме, како и големата желба со својата успешност во работењето да предизвикаме восхит и стравопочит кај другите, сепак, остануваме вечни маргиналци кои не ја искористиле историската шанса, во помала или поголема мера (според функциите што ги извршуваме), на својата држава да и' го дадеме она што таа го очекува од нас.

(Авторот е универзитетски професор)