Фељтон

Македонско-бугарски историски контроверзии (16)

Еуфорија во Софија по изборите во 1998

По изборите во 1998 Бугарија очекуваше ВМРО-ДПМНЕ да започне процес на бугарско национално „осознавање“ на Македонците

Виктор Цветаноски

По победата на ВМРО-ДПМНЕ на парламентарните избори во 1998 година, поголемиот дел од бугарската јавност очекуваше дека таа ќе создаде услови Македонците да ги „осознаат“ своите корени и, конечно, да се ослободат од „југокомунизмот“, кој повеќе децении го прекројувал нивниот бугарски идентитет. Сета надеж за спроведување на оваа задача беше свртена кон тогашниот лидер на победничката партија, Љупчо Георгиевски, кој, според нив, ги сфатил историските реалности.

„Во услови на новата слобода, со паѓање на бариерите на стравот, на репресијата, Македонецот (терминот Македонец не е употребен во национална смисла, н.з.) е во можност да ја побара својата суштина и својот идентитет. Во продолжение на многу десетици години, Македонците или немаа право да го бараат својот идентитет или им беше натуруван од горе еден идентитет, за кој тие не можеа да дискутираат и не можеа да го поврзат со сопствениот идентитет. Отсега натаму во Македонија треба да очекуваме еден тежок, можеби болен, но, сепак, слободен процес на нивна самоидентификација“, ќе изјави бугарскиот политиколог Огњан Минчев.

Според него, со победата на ВМРО-ДПМНЕ бил ставен крај на 85-годишниот период на „колонијално господарство“ на Белград врз Македонија. „Поради тоа, задоцниле и реформите и промените по 1990 година, бидејќи надминувањето на тоа наследство во психологијата и секојдневјето на луѓето во Македонија било многу тешко“, оцени Минчев.

Некогашниот бугарски министер за просвета, академикот Иљчо Димитров, ќе изјави дека Лазар Колишевски, Крсте Црвенковски, Михајло Апостолски и нивните продолжувачи до голем степен го исполниле „заветот на великосрбизмот“: ако не може да се изврши директна србизација на Македонија, да се примени тогаш поприфатливата варијанта македонизмот против бугарското национално чувство. „Со последните македонски избори беше нанесен удар врз агентурата на великосрбизмот, кој господареше во текот на близу еден век и кој, ми се чини, повеќе нема да ја види власта. Во тоа е нивното значење”, ќе заклучи бугарскиот академик.

Тогашниот главен обвинител на Бугарија, Иван Татарчев, од ресенската семејна лоза на првиот претседател на ВМРО, Христо Татарчев, рече дека по промените во Македонија „најважно е да се изврши револуција во главите на тие луѓе“, на Македонците, за да си ги осознаеле своите бугарски корени и својот бугарски идентитет. „Со разумен однос треба да им дадеме храброст на луѓето што сметаат дека заедничкото потекло со ништо не ја застрашува македонската држава”, изјави тој.

За судбината на Македонија беа водени повеќе дебати преку националната телевизија и радио, а некои од учесниците предлагаа македонскиот јазик да се признае како „јазична норма“ врз основа на бугарскиот јазик, но не како посебен, зашто тоа би значело и делумно признавање на македонската нација, која, според нив, била вештачка творба. Според нив, на кој било начин требало да се „олабават“ односите меѓу двете држави, а ако настапеле некакви промени во иднина, тие ќе дојделе по нормален пат. За присутните македонизмот бил доказ дека „од Бугарин не бидува Србин“.

Инаку, изборите во Бугарија беа настан број еден и се следеа со големо внимание како да се решава судбината на бугарската држава. Секоја изјава поврзана со нив беше проследена со разни анализи и коментари, што не било случај дотогаш со ниту едни избори во друга држава. На јавноста и' се сервираа многу нешта кои неутралниот посматрач не можеше да ги сфати и да ги разбере. Поддршката и симпатиите целосно беа на страната на ВМРО-ДПМНЕ и нејзиниот лидер Љупчо Георгиевски, кој очекуваа да ги врати Македонците на нивните бугарски корени. Сите критики беа упатувани на СДСМ. Нејзините членови беа нарекувани бивши „србокомунисти“ и прогласени за најголеми непријатели на бугарската држава, кои настојувале да победат веејќи го „бугарското плашило“ и создавајќи антибугарско расположение.

Општата еуфорија што ги зафати и обичните граѓани постојано беше подгрејувана од медиумите. „Сега дојде моментот да видиме дали, како што препорачува Левски, да си ги кажеме едни на други вините и да одиме напред или, напротив, ќе се случи, како што рекол Гоце Делчев, како вистински Бугари ќе ги продолжиме караниците, зашто боледуваме од една болест - колку глави, толку капетани“, коментираше весникот „Труд“, нагласувајќи дека Македонија веќе е поинаква штом на чело на државата е ВМРО-ДПМНЕ и дека „ветерот на промената најпосле ги ослободи духовите заковани од југостравот“.

Слични констатации ќе застапува и „24 часа“. „Евентуалниот иден премиер Љупчо Георгиевски ја фали Бугарија при секој погоден случај. Нели од името си ја смени буквата ’п‘ со буквата ’б‘ - според бугарскиот правопис“, оценува весникот, кој пред самите избори го постави прашањето дали Георгиевски е бугарски адут? Истовремено, побара од бугарските политичари да постигнат консензус за Македонија, прогласувајќи ја ВМРО-ДПМНЕ за пробугарска партија. „Кога еден ден ќе паднат границите, кога ќе дојде до слободна размена на луѓе, стоки и капитали, може да ги натера нашите македонски братучеди да ги осознаат своите бугарски корени“, ќе заклучи весникот.

Бугарија ја зафати голема еуфорија, а нејзините граѓани ликуваа по победата на ВМРО-ДПМНЕ. Тогаш национална телевизија ќе им соопшти на гледачите дека во Македонија првпат се прегрнувале граѓани и полицајци и дека тие се радувале не само поради победата на опозицијата, туку затоа што се чувствувале слободни. „Оттука натаму македонските граѓани ќе ја разделуваат историјата на два дела, пред и по 1 ноември”, ќе заклучи нејзиниот известувач.

Некои печатени медиуми на првите страници ќе се појават со наслови „ВМРО ја презеде Македонија“ и ќе подвлечат дека ВМРО-ДПМНЕ, конечно, ги исклоцала од власта бившите македонски комунисти, кои со години раздувувале „антибугарска хистерија“, а Скопје заличило на источноевропските главни градови од крајот на 90-тите години, кога го празнувале паѓањето на комунизмот. „Македонија се разделуваше со еден над 50-годишен период, во кој на власт беа бившите југокомунисти, а за време на последните години - децата и децата на нивните деца... Од власта во Скопје ќе треба да се повлечат неокомунистичките лидери, врзани со папочна врвка со Белград“, ќе препорачуваат весниците и ќе подвлечат дека „тандемот Киро Глигоров - Бранко Црвенковски“ станале „христоматичен“ пример како уривањето на комунизмот во државите од Источна Европа води до „пештерен национализам“. „Таа партија (се мисли на ВМРО-ДПМНЕ н.з.) ги призна своите бугарски историски корени и не' смета за држава што води најкоректна политика спрема Македонија“, ќе напише „24 часа“.

Весникот на социјалистите „Дума“ побара брзо и целосно прочистување на државниот, административниот и стопанскиот апарат од „југокомунистите“, зашто тоа било поважно од името, јазикот и нацијата. „Изборот на 11 октомври 1941 година, денот кој Титовите одроденици во Македонија го објавија за ден на востанието, се претвори во почеток на антибугарски прогони. Поради ВМРО, илјади македонски Бугари ја најдоа смртта или го зацрнија својот живот во ’Идризово‘, Голи Оток и други концентрациони логори и затвори на Тито. Дај Боже, 1 ноември 1998 година да биде ден на воскреснување! Големиот ден на воскрснувањето и помирувањето меѓу Вардар и Марица“, ќе напише органот на социјалистите.

Весникот изнесе мошне оптимистички очекувања, дека македонските граѓани ќе ги осознаат своите бугарски корени по победата на ВМРО-ДПМНЕ, подвлекувајќи дека повеќе од 50 години бившиот режим во Македонија „колел и бесел“, испраќал во концентрациони логори и во затвори за да ја поддржел единствената омраза, омразата спрема Бугарија, спрема „мајката родина на македонските браќа“. „Но, дај Боже, изборот на Георгиевски да ја придобие вистинската смисла. Зашто, луѓето што ги разделија со граници туѓи империи и туѓи идеологии за да живеат во злоба и омраза повеќе не го сакаат тоа. И за нив зборот љубов не е празен збор“, ќе заклучи весникот со убедување дека Македонците, конечно, ќе сфатат дека се Бугари.