Мислења

Мaјки и шајки

Петар Арсовски

Што сме му погрешиле на универзумот што сме имале несреќа да се родиме токму овде и токму сега

Додека се свестиме од разните проблесоци на генијалност со кои не' бомбардираат нашиве маријачи, ни се расплакаа сите мајки и шајки. Меѓу прокламациите за монументалниот и октроиран подем на македонската култура, триумфалната капија, лустрацијата во стил на јавен линч, односот на власта кон медиумите и очајниот обид за, демек, лобирање пред самитот на НАТО во Лисабон, ние сиротата публика отстрана го гледаме пропаѓањето на севкупниот политички дискурс, бедата на културната естетика и деградацијата на вкупното државно и социјално милје, па се прашуваме што сме му погрешиле на универзумот што сме имале несреќа да се родиме токму овде и токму сега.

Првата тажалка е за состојбата во културата во Македонија. Се произнесоа разните величини што владеат со моментниот културен производ и заклучија: културата доживувала ренесанса, особено театарската и филмската продукција. Со декрет и со јавна прокламација маријачите го цепнаа својот заклучок. Додека овие „искубани“ пауни гордо се шеткаат и се фалат еден со друг, половина од репертоарот на МНТ се состои од текстови на Нушиќ, сосема во стилот на популистичко- диригираниот стил: panem et circenses. За пауниве развојот на театарот застанал некаде кон средината на минатиот век. Што има да прават модерни претстави, па уште да ги трпат познатите македонски артисти и режисери, кога можат да си направат маалска игранка, а овие познативе да ги избркаат да скитаат по светот? Истовремено, директорот на МНТ, откако го „позлати“ сопствениот театар, му остана време и да режира не една претстава, туку две во Драмски. Плата си е плата, ама тезга си е тезга. Којзнае кога во иднина ќе има можност така уметнички да се истакне, а притоа да биде сигурен дека, каква и да е претставата, ќе има барем неколку сироти што зависат од него, па ќе го тапкаат по рамо.

Очигледен е стравот кај сегашната генерација културни „дејци“: свесни за очајната вредност на нивниот производ, тие исконски се плашат дека овие пет минути се единствените пет минути што ќе ги имаат, па така агресивно се етаблираат во сите пори, притоа метастазирајќи во дејноста во обид вештачки да го наметнат својот вкус како вкус на времето. Жално е што генерации млади автори и млада публика ќе мора да израснат со комплексите на пауниве и нема да има можност да проследи вистински квалитет што интелектуално ќе ги предизвика и нив самите и системот, туку ќе мора сами да се пробиваат низ културниов полтронизам на птициве што умираат пеејќи од петни жили.

Во меѓувреме, колку да ја закова поентава, бидна и премиерата на фамозниот „Мајки“. Дојде и премиерот, и тоа на време. За да се обезбеди од критика, авторот однапред најави дека филмот бил тежок, фестивалски, не бил за секого (читај ако не ти се допаѓа, значи не разбираш). Искрено, не можев да се оттргнам од впечатокот дека, всушност, станува збор за крпеница направена набрзина за да се оправда инвестицијата. Вкрстен меѓу една наративна структура што се распаѓа, меѓу вештачки и неприродно одолговлечени сцени и фотографија во најдобриот стил на спотот на „Леб и сол“ за Скопје, но и оптоварен со наместа неумесна интерпретација, филмот е полугледлив. Само нема кој да викне дека царот е гол.

За да се надоврзат на културната ренесанса маријачите ќе ни граделе и триумфална капија. Бадијала врескаат архитектите, бадијала протестираат студентите, капија ќе си никне. Нема врска што Скопје никогаш немало допирна точка со тој правец во архитектурата, што реално е надвор од секоја памет во третиот милениум да градиш градби што изгледаат како од првиот милениум, што тоа се бадијала потрошени пари (колку за два пати да се покријат сите дупки на улиците), што станува збор за проект што се соочува со најголем отпор од јавноста: маријачите мува не ги лази. Дојдоа од некаде, насила го запоседнаа урбаниот простор и сега ќе си обележат територија. Се прашувам, како во „Сексот и градот“ - до кога маријачиве ќе ни го силуваат градот?

Кога веќе сме кај сексот, еден-два збора за специфичниот однос на власта со медиумите. Намалувањето на слободата на изразување во медиумите сега е веќе и официјално. Поместувањето е точен приказ на состојбите, на неколку нивоа: прво, самиот факт што власта е најголем медиумски огласувач е доволен индикатор за неприродната спрега меѓу тие два центра на моќ што номинално мора да бидат одвоени. Натаму, агресивниот однос на спин-докторите во министерствата кон уредниците и новинарите создава притисок за автоцензура. Трето, во борбата меѓу власта и новинарите власта секогаш победува, зашто кај неа е славината: таа затрупува со информации или ги крие, ги обликува и ги темпира, притоа секогаш ги има на располагање погрубите лостови на моќта (како тужби за клевети и напад од позиција на авторитет), па токму затоа секоја демократска власт инсталира механизми што позитивно ги дискриминираат медиумите, ги заштитуваат и ја гарантираат нивната слобода. Наместо тоа, нашиве маријачи мислат дека медиумите треба да се стават под капа, да станат соработници во процесот и како ќе минува времето и рејтингот на власта ќе паѓа, така притисокот ќе се зголемува.

На крај, не можам а да не се посомневам во мотивите поради кои процесот на лустрација се претвори во јавен линч. Индикативен е фактот што некако спретно и миракулно почнаа да никнуваат досиеја во дворови и во поштенски сандачиња на медиуми: суштински, процесот мора да биде организиран така што наводите и индициите од таквите документи не смеат да станат јавни додека не бидат недвосмислено верификувани, зашто инаку носат непоправлива штета за оние што ќе бидат спомнати или инсинуирани во таквата постапка. Кај нас се случува токму спротивното: суштината на процесот стана јавниот линч, а проверката на фактите стана секундарен, придружен елемент. На крај, добитниците од целово лустрациско цунами се некако сомнително и непријатно сконцентрирани кај една од страните во процесот.

(Авторот е магистер по политичка комуникологија)