Мислења

„Кои се овие луѓе?“

Драган Поповски

„Сега ја имаме моќта и нам ни е ред да бидеме елита!“ „Кои се овие луѓе“ - се слуша повторно, како некое дежа ви

Осврнувајќи се на развојот на социјалните односи низ времето може да се забележи дека статусот на граѓаните бил дефиниран на различен начин, во зависност од нивната моќ и влијание што го имале во заедницата: матријахат-патријахат, плебс-аристократи, граѓани-селани, генерали-војници и т.н. На моќни и помалку моќни. И секогаш оние со поголемата моќ биле третирани како „елита“ во општеството. „Елитата“, поради воспоставената моќ на мечот или на парите, сметала дека почитта на останатите ја добива сосема природно и заслужено, а на другите им останувало само да се надеваат дека еден ден можеби и тие ќе станат дел од тоа друштво.

Но, времињата се менувале, се менувале и општествените односи, настанувале револуции, се јавувале други „елити“ со поинаков начин на владеење, но секогаш статусот „елитизам“ се засновал на моќта. „Кои се овие луѓе“, се прашувале грчките и римските филозофи бегајќи пред палежите на варварските племиња или, пак, француските маркизи додека луѓето од улицата им ги поганеле раскошните дворци. И, „овие луѓе“, со свои морални кодекси (доколку ги имало) воспоставувале поинакво уредување на државата, но и поинаков начин на однесување, мерила за културата итн.

Со сите овие преломни историски моменти се судривме и ние во годините по револуцијата.

„Сите луѓе живеат под исто небо, имаат исти биолошки, физиолошки, социјални (и не знам какви се') потреби!“ Оваа констатација беше една од темелите на која се темелеше нашето минато социјално (или социјалистичко, или комунистичко) општество. И, констатацијата е сосема в ред (што се однесува до потребите), се' додека од неа не произлезе и став дека поради тоа сите луѓе се исти. А, во првите години на она време не било препорачливо да се прави разлика меѓу луѓето. („Не е фер!“). Кога во сечија биографија пишувало „потекнувам од работничко семејство“, секаков поинаков став бил третиран како елитизам, а тоа било срамно, или во најмала рака, непристојно. „Потекнувам од граѓанско семејство во кое на цена се моралот, културата, уметноста и науката“. Елитистички! Буржоаски! Непристојно! Се протежирала „масовна“ култура, „масовен“ спорт, „масовно“ образование итн., каде што биле застапени само „масите“, а на поединецот му била оставена единствената можност само да се стопи во нив.

„Врвни дострели на македонскиот балет!“ „Признание за спортистите!“ „Пробив на македонската литература во светот!“ Балерините, спортистите, писателите не постојат со име и презиме. Или, ако за некого се напише дека постигнува врвни резултати непристојно било во исто време да се каже дека е и подобар од другите. „Сите сме исти!“ И, не е важно што некои ја знаат теоремата на Питагора, а други не, не е важно што некој го чита Хегел, а друг чита „Три срца“, дека некој поминува год��ни учејќи да го добие „оној тон“ на виолината, а друг за пет минути ги совладува тајните на дајрето. „Сите сме исти!“

Мислејќи дека оваа несоборливаа вистина со кој била извојувана револуцијата е универзална и општоважечка, се пројавија амбициозни луѓе кои, повикувајќи се на своите заслуги во револуцијата - од почитувани земјоделци, занаетчии, домаќини - станаа музичари („И јас сум свирел на кавал!“), писатели („Знам да читам и да пишувам и латиница!“), спортисти („Цело детство го поминав со топката!“), чиновници во администрацијата („Имам и костум и чевли!“).

„Кои се овие луѓе“ - можеше да се слушне во полуглас.

Така беше во првите години. За среќа, тоа прво време брзо помина и со развојот на севкупното општество се развиваа науката, економијата, школството, спортот, уметностите, се создадоа луѓе со сопствено име и презиме со кои се гордеевме низ светот. Се создаде нова елита, овој пат вистинска, што не почива само на моќта, елита на мислечки личности. Но, со сето тоа не можеше да се избегне гневот на просечните и медиокритетите што останаа настрана од овие текови, во својата длабока фрустрација дека никогаш нема да можат да бидат дел од елитата. Никогаш?

„Веќе никогаш нема да биде како што било!“ - грмеше на плоштадите на самостојна Македонија пред насобраните маси нивниот предводник, повикувајќи да се урне дотогашната власт, не претпоставувајќи можеби дека со доаѓањето на нови луѓе, тоа „нема да биде како што било“, ќе се однесува и на долго низ историјата градени морални, културни и секакви други вредности, а не само на начинот на владеење на дотогашните властодршци. Меѓу „новите луѓе“ се појавија и луѓе што донесоа свои нови морални вредности, а не можејќи или не знаејќи ништо друго да осмислат или да направат, се фатија за знамињата, прокламирајќи се за единствени вистински патриоти на браникот на историските неправди со кои се соочуваме. И, за чудо, тие веднаш станаа експерти за архитектура, уметност, наука, станаа бранители на традицијата, „стари скопјани“, „стари битолчани“ и така по ред. „Сега ја имаме моќта и нам ни е ред да бидеме елита!“

„Кои се овие луѓе“ - се слуша повторно, како некое дежа ви.

П.С. Совет за претендентите кон елитите: Кога Големиот Александар во својот поход на светот, на улиците на Атина го сретнал парталовиот Диоген во неговото буре, изјавил: „Да не бев Александар, ќе сакав да бидам Диоген“.

(Авторот е карикатурист)