Фељтон

Македонско-бугарски историски контроверзии (9)

Распнати меѓу корените и реалноста

Моето минато е сврзано со Македонци, а и јас сум Македонка, но истовремено припаѓам на Бугарија каде што се школував, вели Здравка Итева

Виктор Цветаноски

Бугарските власти во матичните книги во Пиринска Македонија со пенкало ги прецртале зборовите Македонец - Македонка и над нив со црвено мастило напишале Бугарин - Бугарка. Тоа најилустративно говори за насилната денационализаторска политика на Бугарија и притисоците што таа ги вршела и се' уште ги врши врз Македонците.

Матичната книга што имавме можност да ја видиме е постара и датира од третата деценија на минатиот век. По Првата светска војна, голем број Македонци од егејскиот дел на Македонија, кои масовно биле иселувани во Бугарија, по доаѓањето биле запишувани во посебни книги. Сите се запишувале како Македонци. Од книгите не може да се утврди кога зборовите Македонец - Македонка биле прецртани и над нив напишано Бугарин - Бугарка, но, најверојатно, се случило по наредба на комунистите во шеесеттите години од минатиот век.

И ден-денес бугарските власти немаат валидно објаснување како и каде исчезнале близу 200.000 Македонци колку што во последните два повоени пописа се декларираа како такви. Тоа е болна тема за официјална Софија. Бугарската национална телевизија во една документарна емисија се обиде да понуди некакви аргументи, но сето тоа на луѓето што ги познаваат приликите им изгледаше многу наивно.

Во емисијата со претенциозен наслов „Хроника на едно национално предавство“, ќе бидат обвинети тогашните комунисти на чело со Георги Димитров, кој сакал Пиринска Македонија да и' ја даде на Титова Југославија. Авторот, кој доби посебна награда од ВМРО на Каракачанов, тврди дека луѓето биле против тоа да се пишуваат Македонци и слепо ги исполнувале задачите на Коминтерната. Очигледно беше дека соговорниците беа селективно одбрани, главно, следбеници на Ванчо Михајлов.



Во Бугарија многумина Македонци се плашат да зборуваат за тие години кога од државата биле прогласени за Бугари. Но, има и такви кои не стравуваат од последиците. Градежниот инженер Спас Калчев, роден во Влахи, селото на Јане Сандански, ни раскажа: „Се случуваше спротивното од она што ни беше претставено од телевизијата. Македонскиот јазик го изучувавме доброволно. Никој не ја поставуваше дилемата дали сме Македонци или Бугари, зашто сите се чувствувавме Македонци. Кога беше донесена одлуката да се затворат училиштата на македонски јазик и кога не' правеа Бугари, цело село се спротивстави. Откако не помогнаа сите убедувања, дојде специјална полиција и целиот реон цел месец беше блокиран. Ги викаа ’црни бригади‘. Никој не смееше да го напушти селото. Сите беа детално испрашувани. Тие што не се согласуваа беа малтретирани и иселувани во други краишта на Бугарија“, вели Калчев.

Борис Џаџев од Самоилово, Петричко, кога се преселил во Софија, имал проблеми не само во работата, туку и во бракот. Неговата сопруга, инаку Бугарка, работела во полицијата и деновите кога застанала пред матичар, била условена да ја напушти работата во полицијата.

Во емисија не го слушнавме мислењето ниту на еден од повеќето десетици илјади Македонци кои со години не сакале да ги вратат назад старите лични документи на кои стоело дека по националност се Македонци, бидејќи во новите им се менувала националната припадност. Меѓутоа, нивните отпори биле скршени на мошне умешен начин. Никој не можел да се венча, да заведе новородено дете или да патува во странство ако пред тоа не извади нови документи во кои задолжително стоело дека е Бугарин. Емисијата беше повод еден софијанец, по потекло од село крај Банско, да ни раскаже како неговиот татко повеќепати бил повикуван во полиција за да му биде дадена новата лична карта. Не сакал да ја прими зашто во неа пишувало дека е Бугарин. Еден ден отишол сам и притоа на службениците им се обратил со зборовите: „Вие можете да напишете дека сум Марсовец, но јас ќе останам Македонец“. Во Софија се прераскажува и случајот со еден инженер од Сандански, кој поради тоа што не сакал да се напише Бугарин, си заминал во тогашна Чехословачка.

Здравка Итева, некогаш уредник на литературно детско списание, сега пензионер во Софија, преживува вистинска драма што ја носат во душата многумина Македонци во Бугарија, распнати меѓу минатото и сегашноста, меѓу сопствените корени и реалноста. „Чувствувам органска потреба да не ги кинам врските со минатото, со роднините кои живеат во Македонија. Тие потекнуваат од Егејска Македонија, тие се потомци на браќа и сестри на мојот дедо. Ги има и во Грција. Пред десетина години се видовме првпат. Јас сум цврсто емоционално поврзана со тие луѓе. Го слушам плачот на баба ми, на мајка ми и на татко ми по родните места, а сега чувствувам како лека-полека се кинат тие врски. А, зошто? Зошто има граница или зашто некои ти кажуваат: ти си ваков, ти си онаков“, своевремено ни раскажа Итева.

„Кој како се чувствува е негова интимна работа. Тие што се како мене се чувствуваат како да се распнати на крст. Припаѓам и на минатото и на сегашноста. Моето минато е сврзано со тие луѓе, кои се Македонци, кои биле Македонци, а и јас самата сум Македонка. Истовремено, и' припаѓам на оваа држава зашто тука сум добила образование, средно, високо, специјалност... Се омажив за Бугарин. Кога се зедовме не гледав дали е Македонец или Бугарин, Американец или нешто тр��то. Ниту пак тој гледаше на тоа дека мене во пасошот ми пишува народност Македонка. Синот е роден тука, во Бугарија, школуван во овдешните училишта. Се чувствува Бугарин. Со него морам да зборувам на еден начин, а со моите роднини што ме посетуваат понекогаш на друг“, додава таа.

Прашањето за националната припадност е чисто човечко прашање, на секој поединец, смета таа. Според неа, државните институции и политички сили, кои кажуваат кој што е, во крајна сметка имаат свои интереси и со тоа ја покажуваат сопствената меркантилност или политичка комерцијалност. А луѓето, обичните луѓе, тие што, всушност, ја создаваат цивилизацијата и човечките заемни односи се распнати, тие ги поднесуваат емоционално и судбински сите тие раздори - политички и национални, и мораат да го трпат диктатот на силните.

„Ние треба да се погрижиме да пронајдеме форми кои припаѓаат на современа Европа и на светот. Да ревидираме некои наши сфаќања. Да ја согледаме реалноста и оттука да тргнеме“, размислува гласно Итева.

„Татко велеше, каде и да одам, јас се чувствувам Македонец. Тој не сакаше да си го смени пасошот за да не му ја сменат националноста. Поради тоа, со мајка ми не можеа да ги посетат нашите роднини во Скопје. Пријателите го убедуваа да го смени, а тој упорно одбиваше. Често знаеше да и' рече на мајка ми: ’Дали во ова шише има лимонада?‘. ’Да, тоа е лимонада‘, ќе му одговореше таа. ’А ако му ја сменат тапата, дали во него пак ќе си остане лимонада?‘. Не успеаја ни заканите дека на неговите деца, мене и на мојот брат, може да ни се случи нешто“, се сеќава Итева.

Итева признава дека не направила голема кариера токму поради тоа што се чувствувала Македонка. „Јас сум од тие што го кажуваат тоа што го мислат. Зошто да правам компромиси. Јас не се вклучив во онаа група оратори што кажуваа: ’Не Македонија, туку Бугарија‘, ’Тие од другата страна се Бугари, а не Македонци‘. Не сакав да правам кариера со лажно самочувство. Често кога ќе му пречев на некого ќе речеше: ’Таа е валкана Македонка‘ или ’загубена овца‘. Јас познавам многумина кои на тој начин направија кариера“, вели таа.

Притоа, посебно нагласува дека македонскиот јазик е самостоен јазик, а не дијалект на бугарскиот. Ни ја покажува монографијата за селото Бапчор напишана на македонски јазик. Таа смета дека ако била напишана на бугарски јазик, немала така силно да ги одрази суштината и животот на луѓето на оваа село во егејскиот дел на Македонија. „Самата македонска фраза, акцентот, вокалната звучност, фонетските и лексичките разлики го прават посебен македонскиот јазик“, вели Итева, која има дипломирано бугарски јазик и литература.

Таа посебно нагласува дека станала член на Бугарско-македонското друштво за пријателство поради тоа што не можела да прекине ниту со минатото ниту со сегашноста. „Не сум од тие што ќе пресечат. Од една страна, на крстот се преживеаните спомени, сето она што се наталожило од минатото, ме влече во еден правец. Но, овде во Бугарија имам син кој се чувствува Бугарин, а тоа е реалноста. Меѓу македонскиот и бугарскиот народ не треба да има не само физичка, туку и духовна граница“, заклучува Здравка Итева.