Мислења

Сталин, наш современик

Тимоти Снајдер

Со насилна кампања за колективизација, со стрелања и депортации во гулази, Сталин го стави советското земјоделство под државна контрола

Пред 80 години, есента 1930 година, Јосиф Сталин наметна политика што го промени текот на историјата и доведе до десетици милиони жртви низ децении низ цел свет. Со голема и насилна кампања за „колективизација“ го стави советското земјоделство под државна контрола. Сталин ја туркаше колективизацијата и покрај големиот отпор што следуваше кога советските власти претходната пролет првпат се обидоа да ја воведат оваа политика. Советското раководство тогаш се потпираше на стрелања и депортации во гулази за да ја придобие опозицијата. Сепак, голем број советски граѓани дадоа отпор. Казахстанските номади побегнаа во Кина, украинските земјоделци во Полска.

Во есента стрелањата и депортациите продолжија, а беа дополнети со економска принуда. Индивидуалните земјоделци беа оданочувани се' додека не влезеа во колективните задруги, а на колективните фарми им беше дозволено да го конфискуваат семенскиот материјал на индивидуалните земјоделци што се користи за сеење за следната година. Откако земјоделскиот сектор во СССР беше колективизиран, почна гладот. Со лишување на селаните од нивната земја и правејќи ги де факто државни службеници, колективното земјоделство и' овозможи на Москва да ги контролира луѓето, како и нивниот приход.

Сепак, контролата не е креација. Се покажа невозможно да се претворат централноазиските номади во продуктивни земјоделци во една жетвена сезона. Почнувајќи од 1930 година, околу 1,3 милиони луѓе гладуваа во Казахстан, а нивните скудни жетви беа одземани според централните директиви.

Во Украина, во 1931 година жетвата беше неуспешна. Имаше многу причини за тоа: лошо време, штетници, недостиг од животинска сила откако селаните го убија добитокот место да го загубат во корист на колективните задруги, недостиг од трактори, стрелање и депортации на најдобрите земјоделци и нарушување на сеидбата и жнеењето предизвикано од самата колективизација. „Како можат од нас да очекуваат да градиме социјалистичка економија“, праша еден украински селанец, „кога сите сме осудени на глад?“ Ние знаеме како - по 20 години копање по советските документи - во 1932 година Сталин смислено го трансформирал гладот со колективизацијата во Украина, во намерна кампања за политички мотивирано гладување. Сталин ја претстави лошата жетва како знак за украински национален отпор, што бара одлучност место отстапки.

Со проширувањето на гладот тоа лето Сталин го рафинираше своето објаснување: гладот е саботажа, локалните комунистички активисти се саботери, заштитени од повисоките власти, а сите беа платени странски шпиони. Во есента 1932 година Кремљ излезе со серија декрети што гарантираа масовни умирања. Еден од нив беше прекинување на целосното снабдување за заедниците што не успеале да ги исполнат своите квоти за жито. Во меѓувреме, комунистите ја земаа целата храна што можеа да ја најдат и, како што се сеќава еден селанец, „до последното зрно жито“. Во почетокот од 1933 година границите на советска Украина беа затворени за да не можат оние што гладуваат да бараат помош. Изгладнетите селани жнееја под стража.

Повеќе од пет милиони луѓе беа изгладнувани до смрт или умираа од болести поврзани со гладот во СССР во почетокот од триесеттите години, 3,3 милиони од нив во Украина, од кои околу три милиони ќе преживееја ако Сталин едноставно ги прекинеше требувањата и извозите на неколку месеци и им дозволеше пристап на луѓето до продавниците за жито.

Овие настани останаа во центарот на источноевропската политика се' до денес. Секој ноември Украинците одржуваат комеморација за жртвите од 1933 година. Меѓутоа, Виктор Јанукович, сегашниот украински претседател, негира дека се случило посебно страдање на украинскиот народ. Тој се согласува со официјалниот руски историски опис што се обидува да помати одредени зла на колективизацијата во толку нејасна трагедија, што нема јасни виновници или жртви.

Рафал Лемник, Евреин со полско потекло, адвокат што го востанови концептот за „геноцид“ и го измисли терминот, немаше да се согласи: тој го нарече гладот во Украина класичен случај на советски геноцид. Како што знаеше Лемкин, гладот беше проследен со терор: селаните што ги преживеаја гладот и гулазите станаа следните жртви на Сталин. Големата чистка во 1937-1938 година почна со стрелања, главно, спроведени врз селани, кои одзедоа 386.798 животи низ Советскиот Сојуз, несразмерен број од нив во Украина.

Колективизацијата фрли голема сенка. Кога нацистичка Германија изврши инвазија врз западниот дел на Советскиот Сојуз, Германците ги оставија колективните задруги недопрени, со право гледајќи ги како инструмент што ќе им овозможи да ја пренасочат украинската храна за свои сопствени цели и да изгладнуваат кого сакаат.

Откако Мао ја изведе својата револуција во 1948 година, кинеските комунисти го следеа сталинистичкиот модел на развој. Ова значеше дека околу 30 милиони Кинези беа изгладнувани до смрт во периодот од 1958 до 1961 година, во глад многу сличен на оној во Советскиот Сојуз. И маоистичката колективизација беше проследена со големи кампањи на стрелања. Дури и денес колективното земјоделство е основа за насилничката власт во Северна Кореја каде што стотици илјадници лица гладуваа во деведесеттите години. И во Белорусија, последната диктатура во Европа, колективното земјоделство никогаш не пропадна, а поранешен директор на колективна задруга, Александар Лукашенко, ја води државата.

Лукашенко во декември ќе се кандидира за четвртиот последователен претседателски мандат. Контролирајќи ја земјата тој, исто така, го контролира и гласањето. И по осумдесет години од почетокот на колективизацијата, светот на Сталин останува меѓу нас.

(Авторот е професор по историјата на Универзитетот „Јеил“, негова најнова книга е „Крвави земјишта: Европа меѓу Хитлер и Сталин“ и пишува за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)