Дебата

Каде оди дипломатијата?

Огнен  Малески и Слободанка Јовановска

Дали партиската припадност стана главно мерило меѓу дипломатите? Како многумина, преку ноќ, стануваат амбасадори?

МАЛЕСКИ: Размислувајќи како да формулирам што е можно пообјективен одговор на зададената тема/прашање се потсетив на еден неодамна прочитан афоризам, кој гласи: „Треба објективно убаво да се пишува за нас“. Се разбира, контраочекувањето е да се пишува „објективно лошо“. Меѓу тие две крајности - „објективно добро“ и „објективно лошо“ - всушност, се наоѓа и вистината за тоа каде моментно се наоѓа македонската дипломатија и колку таа е способна да се справи со надворешно-политичките предизвици што пред неа се исправени.

Иако недостасува еден од клучните фактори, неопходната поголема временска дистанца, сепак, може да констатираме дека македонската дипломатија успеа да реализира голем дел од првично поставени цели. Во услови на сериозни безбедносни закани, сложени односи со непосредните соседи, отсуство на влијателни лобисти меѓу земјите-членки на ЕУ и на НАТО, Македонија со својата мирољубива политика успеа да стане рамноправен член на меѓународната заедница, членка на ОН и на бројни релевантни регионални организации (ОБСЕ, СЕ), процеси и иницијативи, земја со јасно нагласена европска (ЕУ) и евроатлантска (НАТО) аспирација, со (донекаде) подобрени односи со соседите и (финансиски и бројчено) зајакната дипломатска служба.

За жал, изминатиов транзиционен период е исполнет и со многу дипломатски гафови и афери, сериозни пропусти, погрешни процени и нереализирани стратешки цели. Дел од причините се објективни, односно се резултат на надворешни фактори, но тие не се и не смеат да бидат изговор за нашите домашни грешки, за кои исклучително сами сме виновни. Клучниот (стартен) проблем е отсуството на заедничка, со консензус меѓу водечките политички фактори договорена надворешно-политичка стратегија, на која би се надоврзале конкретни планови и програми, чиј краен резултат би бил конзистентна и препознатлива надворешна политика. Всушност, особено во годините до настаните во 2001 година (кои резултираа со Охридскиот договор и со формирање на широката коалиција), Македонија имаше една „официјална“ и неколку паралелни, неофицијални (партиски) надворешни политики, од кои особено настојчиви во презентирањето на своите критички согледувања на актуелните состојби во земјата беа албанските партии (во и надвор од власта). Состојбите денес не се толку драматични, но отсуството на јасна стратегија и на консензус по важни надворешно-политички прашања, како што е, на пример, она што е поврзано со преговорите во Њујорк, и натаму претставува сопирачка за реализација на нашите аспирации.

Секоја посериозна современа студија или анализа на одделен надворешно-политички проблем/прашање неизоставно има дел кој во слободен превод од англиски гласи „научени лекции“. Дека како ученици сме „тврди на уши“ и оти без тутор тешко го совладуваме предметното градиво говори и фактот дека наместо создавање современа и ефикасна професионална дипломатска служба во која основниот критериум за напредување, вклучувајќи ги и најделикатните места во Министерството, како и во ДКП ќе бидат стручноста и дипломатското искуство, работите од Влада до Влада, од година до година, се движат во спротивна насока! Револуционерниот пристап, секои четири години, од корен да се менуваат кадрите, како и партизацијата на дипломатијата, која партиската припадност денес ја промовира како клучен критериум за прием и напредување во службата, е сличен на некој нов, мутиран облик на партизанска дипломатија.

Иако не верувам во најавите за катастрофични сценарија, сосема е легитимна загриженоста на познавачите на приликите, но и на пошироката јавност дека вака поставената македонска дипломатија е дисфункционална и тешко ќе се справува со идните предизвици.



Јовановска: Македонија добива квази дипломатија, и тоа не важи само за амбасадорската функција, туку за другите нивоа, со тенденција таквиот тренд да се забетонира во регулативата. Последната брана, Законот за надворешни работи што се носеше дури 15 години, последните три години практично е укинат, а со цел да се приспособи на амбасадорските апетити на партиските членови, и што е потрагично на нивните партиски квалификации, бидејќи кариерата не им се мери низ постигнувањата туку партиската книшка.

Па, така, амбасадор сега може да стане некој што нема шанси да стане државен секретар, веќе не мора да зборува ниту два странски јазика иако многу деца во Македонија веќе имаат такво знаење, место од редот на највисоките како што стоеше претходно сега да биде само висок раководител, за него да не важи принципот на непрескокнување скалила и да не важат правилата за јавната администрација што сега се во процедура, така што недостасува уште да се напише дека не треба да ги исполнува условите, за да се знае каде оди македонската дипломатија.

Дека амбасадите станаа партиски дуќанчиња покажува тенденцијата нивниот број постојано да се зголемува, па споредено со бројот на амбасади што го имаат многу побогати земји, станува очигледна амбасадорската мегаломанија произлезена од потребата да се задоволат нараснатите апетити за оваа функција. Моментно Македонија има 44 амбасади и мисии, плус десетина конзулати, иако уште пред седум-осум години еден од министрите тврдеше дека нивниот број е преголем, а резултатите од нивната работа од година во година се се' попоразителни, иако би требало да е обратно. Всушност, амбасадорската функција почнува да станува цел сама за себе, а не за остварување на интересите на државата надвор, а и не може да биде друго ако се гледа лефтерноста со која се испраќаат амбасадорите и свесно не се прави професионален кадар. Партизацијата на дипломатијата сега станува и поперфидна, па не се добива само функцијата со партиска асистенција, туку им се прави и квазидипломатска биографија, па откако ќе се вработат во МНР додека нивните се на власт, експресно добиваат раководна функција, протрчуваат неколку скалила и со таков список на функции за една година добиваат амбасадорска фотелја. Само така еден Љубен Тевдовски добива прво вработување во МНР раководител на сектор, кој е создаден само за да има со што да раководи, глуми експерт во надворешно-политичко списание каде што сам си објавува текстови, работи како советник на претседател во време кога тој прави куп гафови, и за околу една година станува амбасадор во една од најбитните земји. Само така еден партиски член, како Агрон Буџаку, може да оди амбасадор во Франција, која упорно бара професионалец место партиски војник, и кој додека не е на партиска функција ги мери улиците во Белгија. Само така во Рим оди амбасадор што не зборува англиски, а во Швајцарија повторно се испраќа кадар на ДУИ, иако од таму отворено порачуваат дека не сакаат повеќе да им испраќаме албански кадри. За волја на вистината, и професионалните дипломати го изгубија компасот и не се на височина на задачите, па меѓу нив има и такви кои константно се пијани, бркаат приватни бизниси, се враќаат без научени јазици и повеќе гледаат да и' се додворат или да ја опструираат власта отколку да завршат суштинска работа.