Фељтон

Македонско-бугарски историски контроверзии (21)

Рожен е македонскиот Олимп во Бугарија

Требаше да поминат десет години за бугарските власти да им дозволат на Македонците слободно да му оддадат почит на Јане Сандански

Виктор Цветаноски

По десетгодишен сизифовски напор, Македонците во Бугарија слободно се искачија на Роженскиот манастир за да му се поклонат на Јане Сандански. Десет години, секој 22 април, се обидуваа безуспешно да ги пробијат полициските барикади што ги поставуваше бугарската држава за да ги спречи да положат цвеќе на гробот на војводата. Токму затоа Рожен е нивниот македонски Олимп.

Само првата година по падот на Тодор Живков тие можеа слободно да го посетат ова за нив свето место. Наредните години бугарската власт им создаваше невидена мака, а беа тепани најхрабрите што се обидуваа по заобиколни планински патишта да стасаат на гробот.

„Не можам да сфатам дека им се забранува на бугарски граѓани да положат свежо цвеќе на гроб на свој човек за кој сметаат дека е заслужен за нивното минато“, ќе ни изјави тогаш претседателот на Бугарскиот хелсиншки комитет, Красимир К’нев. Тој смета дека причините за таквиот однос на бугарските власти кон активистите на ОМО „Илинден“ треба да се бараат во тоа што тие се определуваат како Македонци.

Сето она што тие години ќе го преживуваат Македонците будно ќе го следи познатата организација за човековите права, која целосно ќе биде на нивна страна и ќе ги застапува во Стразбур. „Бугарските власти на Македонците во Бугарија во минатата година, како впрочем и во претходните, не им дозволија да се соберат и да прослават неколку датуми од македонската историја. На 25 април окружниот обвинител на Благоевград забранил, а полицијата оневозможила поголема група активисти на ОМО ’Илинден‘ да ја одбележат годишнината од убиството на Јане Сандански и да положат свежо цвеќе на неговиот гроб во Роженскиот манастир“, стои во еден од извештаите на Хелсиншкиот комитет.

Истовремено се наведува дека на група Македонци, кога се обиделе да го посетат споменикот на Сандански во градот што го носи неговото име, им се нафрлила полицијата и им ги одзела венецот и свежото цвеќе. Други групи што тргнале од градот Гоце Делчев и од Петрич за Рожен биле пресретнати од полициски кордон и спречени да го продолжат патот кон манастирот. Во извештајот се додава дека непосредно пред прославата на годишнината од смртта на Јане некои членови на ОМО „Илинден“ биле посетени од органите на редот во нивните домови и присилени да потпишат протокол за предупредување дека одбележувањето на убиството на Сандански била забранета.

Македонците биле малтретирани и на 4 мај кога не им било дозволено да ја одбележат годишнината од загинувањето на Гоце Делчев. Дента неговиот споменик во Благоевград бил блокиран од полициски сили. Тие биле оневозможени да го прослават и Илинденското востание. Споменикот на Самоиловата тврдина крај Петрич, местото каде што по традиција тој ден тие се собираат, бил опкружен од локалната полиција.

Со падот на комунизмот, како и сите други бугарски граѓани, и Македонците сметаа дека дошла демократијата и дека и тие ќе можат национално да се декларираат тоа што се. Но, се излажаа. Денес во Бугарија се' уште со страв и омраза се изговара името Македонец. Тој збор е највалканиот збор во бугарскиот речник. Во разговор за еден софиски весник неколкумина видни интелектуалци јавно ќе признаат дека Бугарите полесно ќе прифатат некој да се нарече фашист отколку Македонец.

Првата година по падот на Живков, на ливадите крај посмртните останки на Јане се собраа повеќе од десетина илјади Македонци. Времињата се' уште беа матни, новата власт недоволно организирана и неподготвена да реагира на наводната „опасност за бугарската кауза“ што доаѓала од македонството. Меѓутоа, наредните години, со асистенција на пробугарската ВМРО, Софија ги стави нештата под контрола, користејќи ја полицијата. Уплашена од силните манифестации на македонството, таа за Македонците ги затвори сите приоди кон Рожен. Парадоксот да биде уште поголем, годишнините на Сандански масовно почнаа да ги одбележуваат комитетите на Красимир Каракачанов, потомците на луѓето што го убија големиот војвода и продолжувачите на делото на Ванчо Михајлов, кој пред да умре во деведесеттите години на минатиот век, остави тестамент во кој ги негираше Македонците и македонската нација.

Тие години на Рожен пламени говори за бугарштината држеше главниот обвинител на Бугарија, Иван Татарчев, човекот кој во тој периодот беше трета личност во бугарската држава и нејзина совест. Од сите бугарски политичари Македонците него најмногу го паметат по лошо. Тој против нив ги организираше хајките, по негова наредба се блокираа и патиштата и беа поставувани полициски кордони. Омразата што ја манифестира спрема членовите на ОМО „Илинден“ беше невидена. Не испушташе ниту една прилика да го извалка нивното национално и човечко достоинство, нарекувајќи ги пијаничишта, пропаднати луѓе и предавници на бугарскиот род. „Треба да ги задржат, јас би им наредил дури и да ги натепаат“, им се закануваше тој на Македонците, барајќи од полицијата да се пресмета со „лумпените и предавниците на родот“. Тој изјавуваше дека толерантноста спрема членовите на ОМО „Илинден“ била престап спрема бугарштината.

Одбележувањето на годишнината на убиството на Сандански од националистите на Каракачанов со асистенција на Татарчев се организираше со определена цел. Притисната од европската демократска јавност бугарската власт мораше да даде образложение зошто не ги пушта Македонците да го посетат гробот на омилениот војвода. Нејзиното објаснување беше дека се плаши да не дојде до судир со симпатизерите на пробугарската ВМРО.

Го посетивме гробот на Сандански кога бугарската власт по десет години, конечно, реши да им дозволи на Македонците слободно да се качат на Рожен. Таа прослава, сепак, не беше вистинска прослава зашто строго ја контролираше полицијата, следејќи го внимателно секој нивен чекор. Токму и поради тоа на гробот на Јане не се собраа многу Македонци. Десетгодишното малтретирање и постојаните забрани вгнездија кај нив голем страв.

Големиот македонски револуционер е погребан веднаш до црквата што тој самиот ја изградил во 1913 година, на околу 200 метри од Роженскиот манастир, кој е сместен високо во планината, на само неколку километри од некогаш познатиот, а сега речиси мртов град Мелник. Многумина се прашуваат зошто Македонците, и покрај честите тепања, не се откажуваа од желбата да положат цвеќе токму на гробот на Сандански, а бугарските власти упорно им ја спротивставуваа полицијата. Само тие што добро ја познаваат македонската историја ќе ја разберат нивната повеќегодишна упорност.

Сандански е симбол на македонската борба во Пиринска Македонија. Тој е човекот кој поцврсто од кој и да е војвода го бранел македонството од ударите на врховистите што ја замислувале Македонија како дел од Бугарија. Токму поради тоа, тој на 22 април 1915 година по наредба на царскиот двор бил ликвидиран во заседа. Истовремено, тој ден Македонците сакаат на светот јавно и јасно да му кажат дека постојат дека нив ги има во Бугарија, наспроти тврдењата на официјална Софија дека не постои македонско малцинство.

Бугарски историчари ќе го стават Јане Сандански меѓу стоте највлијателни Бугари, заедно со повеќемина значајни Македонци. Јане ќе се најде на почесната листа не поради придонесот што го дал за Бугарија, туку поради тоа што, според нив, го свртел тркалото на историјата. Тие ќе признаат дека со неговата појава бугарската кауза во Македонија била загубена и ќе потсетат д��ка неслучајно Македонците од Бугарија го посетуваат неговиот гроб.

Д-р Костадин Георгиев, Македонец од Софија, вели дека неговата посета на гробот на Сандански е длабоко интимно доживување и чин на уважување на големото дело и име на македонскиот револуционер. „Доаѓањето на гробот на Сандански е традиција на неколку поколенија Македонци што се бореле и се борат за зачувување на својот национален идентитет“, ни изјави Георгиев, кој подолго време ги истражува годините кога Ванчо Михајлов се пресметувал со Македонците што не се согласувале со него.