Претходен број

Мислења

Зборуваме, но дали се слушаме

Илија Димовски

Македонија, како мало општество, не може да води неограничен број дебати во исто време

Кога се зборува, треба и да се слуша. Кога се слуша, треба и да се зборува. Така некако би имало смисла, ако цел е да се разбереме, ако целта е да се има каков- таков заеднички заклучок. Притоа треба да се задоволат неколку основни предуслови. Потребно е да се покаже желба за заеднички заклучок, односно решение. Потребно е да се почитува соговорникот, односно не треба да се покажува ароганција и надмоќ. Потребно е да се разговара за ставовите и за позициите на двајца, тројца или повеќе, но секако треба да се разговара за ставовите на сите. Потребно е да се понуди сопствено мислење за темите за кои се разговара, поради тоа што секако не е културно исклучиво да се критикува позицијата или ставот на другиот.

Да се обидеме овој основен и краток водич да го ставиме во контекст на т.н. политичка дебата во Македонија. Сите гледаме дека некаде и нешто недостасува, го коментираме тоа, но, сепак, никако да се надмине она чувство на недостаток од дебата. Еве неколку причини за недостатокот од продуктивна дебата.

Прво и основно, секако е да имаме реални и суштински теми за дебата. Често знаеме да скитаме со темите. Често, како општество, знаеме да дискутираме за се' и сешто, да влегуваме во недоразбирања, а на крај да разбереме дека нема суштина во темата за која се разговара. Некогаш елитите наметнуваат теми и проблеми, со цел да се изгуби од вид нешто посуштинско и поважно. За жал, успеваат во тоа. И кога велам елити не мислам само на политичката елита, туку мислам на повеќе елити (бизнис, новинарска...). Важно и суштински е да прифатиме дека во Македонија, како мало општество, не можеме да водиме неограничен број дебати во исто време. Мора да ги концентрираме капацитетите на суштинските теми. Така ќе бидеме значително поплодотворни.

Второ, треба да се покаже енормна доза на почитување на интелектуалниот капацитет на граѓаните на Македонија. Без тоа дебатата се сведува на обид за манипулација. А тоа, за жал, редовно го гледаме. Но, досега немаме позиционирање дека дебатата не смее да биде олимпизам. Во дебатата не е единствено важно да се учествува. Во дебатата е важно да се учествува чесно. Да се потсетиме на два актуелни обида за манипулација. И двата на исклучително важни теми за граѓаните на Македонија. Првиот обид за манипулација се однесува на тема која во суштина навлегува во персоналниот и во колективниот идентитет на граѓаните на Македонија. Но, и покрај таквото големо значење на оваа тема, безобѕирно се манипулира. Мислам на обидот кој оркестрирано го имаа неколку видни политичари од СДСМ, поддржани од неколку видни интелектуалци од СДСМ и неколку независни новинари од СДСМ. Се обидоа, без перде, да ни претстават дека, всушност, проблемот со промената на името бил многу едноста��но решлив. Замислете, сме разговарале со Грција, само и само за замена на формулацијата БЈРМ со некоја друга, која би била поприфатлива и ненавредлива за сите граѓани на Македонија. Но, забораваат и не сакаат да кажат дека БЈРМ е привремена референца со која сме примени во меѓународните организации, а прифаќањето на друга формулација би значело трајна промена на името. А сите ние знаеме дека таа елита на СДСМ знае оти БЈРМ не е име (референца е) и не е трајна (привремена е), исто како што истата елита знае дека она за што се разговара сега би било име и би било трајно. Всушност, тие истите ја составија Времената спогодба со Грција.



Друга тема со која немилосрдно се манипулира е светската економска криза и нејзините последици во Македонија. Овие денови ги следев сите дискусии на медиумите, но и во Собранието, поврзани со состојбата на македонската економија. Постојано сум свесен за ефектите и за последиците кои се појавуваат во Македонија. Но, се чудам со каква дрскост и луда политичка храброст (штетна за општеството, но хазардерска за тие што ја пласираат), дел од луѓето од опозицијата вината за економската криза ја лоцираат кај Владата. Не велам дека не треба да се дебатира за тоа дали Владата презела мерки или не, дали тие биле на време или не, дали биле адекватни или не, дали ги опфатиле сите гранки од економијата или можеби не, но не можам ниту јас, ниту граѓаните на Македонија да го прифатат тврдењето дека за економската криза е виновен премиерот, Владата или оваа или онаа политичка партија.

Моите колеги кои седат во партерот за опозициони пратеници, овие денови, токму тоа го тврдеа, дека Груевски и ВМРО-ДПМНЕ се виновни за кризата. Дури за иронијата да биде поголема, ниту еднаш не го употребија терминот светска, ниту еднаш не дадоа пример од друга држава, небаре граѓаните на Македонија не следат што се случува надвор и небаре апсолутната вистина ја учат слушајќи ги нашите говори во Собранието. Така само ги потценуваат граѓаните, а тие најдобро знаат да се одбранат од таква дрскост.

Трето, за сите теми за кои се дискутира треба да се има сопствено мислење. Треба да се понуди алтернатива, а не да се критикува без концепт. Ова не е лесно во Македонија. Некако се навикнавме да слушаме критики, а да не побараме предлози. Слушаме напади, а не бараме одговори. Тоа не е добро. Тоа мора да се промени. Секој може за се' да зборува без да даде свој концепт. Секој може секого да го критикува без да понуди сопствено мислење. Овој период стана модерно да се делиме на левица и десница, на либерали и конзервативци, на прогресивни и назадни, на вакви и такви. И тоа не е опасно, но опасно е кога врз основа на таквата класификација (која е преземена од европската политичка теорија без да биде акомодирана на реалните македонски општествени услови), градиме барикади околу себе. Па, потоа го критикуваме другиот, не поради тоа дека разбираме за што критикуваме и разбираме што нудиме, туку поради тоа дека сме замислиле дека е од другите. А, во овие случаи, содржината и не е така значајна.

Но, сепак, дебатираме за веронаука, дебатираме за црква на плоштад, дебатираме за злоупотреба на алкохол од страна на малолетници, дебатираме за употреба на лесни дроги, дебатираме за хомосексуални бракови итн. На овие теми многу се активни јавните лица кои себеси сакаат да се претстават како модерна, прогресивна левица (неколку нови лица во раководството на СДСМ, неколку стари лица од т.н. експертска јавност и неколку ултрамодерни колумнисти и новинари, сите со заеднички именител во една фондација со симпатично име). Но, активни се само кога ги критикуваат ставовите на другите. Проблемот е токму во тоа што само критикуваат, а не нудат свој став. Се кријат. Не сакаат да ги дефинираат своите позиции. Велат не за црква на плоштад, велат не за веронаука, но не кажуваат како да се задоволат интересите на две третини од граѓаните на Македонија, кои имаат позитивно мислење за овие два проекта. Велат дека се за слобода, но само онаква каква што тие би дозволиле. Ни забрануваат нам на останатите да имаме право на избор без да им го загрозиме и нивниот избор. Тоа не е демократија.



Велат дека се левица, но не кажуваат што треба да прави државата кон теми како употреба на лесни дроги. Ајде, еве да слушнеме што имаат да кажат нашите пријателчиња од СДСМ на оваа тема. Да се спротивставиме со концепти и аргументи, а не со лични навреди. Дали и овде ќе се претстават себеси како прогресивна левица. Можеби уште поинтересна дебата би била на темата хомосексуални брако��и. На оваа тема ние имаме став, познат во јавноста. Дури и на штета на одреден број гласови што би ги добиле на избори. Но, претставниците на т.н. прогресивна левица на оваа тема единствено го критикуваат нашиот став, но немаат храброст не го претстават својот. Политичката дебата не смее да се сведе на потреба од самопромоција или, пак, на потреба за политичко кокетирање.

П.С. За да не бидам некултурен, морам да му посветам неколку редови на мојот пријател Дане Талески, кој мене ми посвети половина страница во „Утрински весник“. Воедно и да му честитам за изборот за член на Извршниот одбор на СДСМ. Мислам дека ја разбрав неговата порака, но не знам дали тој ја разбра мојата. Жалам што една група млади и паметни момчиња набрзо ќе сфатат дека уште една генерација треба да биде потрошена за интересите на транзициската олигархија. Така е дваесетина години. Нема исклучок. Не верувам дека вие, малку на број во раководството на СДСМ, ќе ја смените душата на таа стара и потрошена партија.

(Авторот е пратеник)