Насловна

Интервју

10 прашања

Љубомир Фрчкоски, универзитетски професор

Светлана Унковска


Професоре Фрчкоски, дали со предлог-измените на законите за употребата на јазиците и за знамињата се проширува Рамковниот договор?

-Па, мое мислење е дека не е така. Зборувањето на министрите на албански јазик во собраниската сала и на комисиите не е спротивно на Охридскиот рамковен договор, иако во него не се наведува тоа, туку се зборува за пратениците. Имено, се зборува за местото, Собранието во кое избраните претставници им се обраќаат на своите гласачи на својот јазик. Мислам дека тој проблем не е таков за да може да се третира како проширување или кршење на Рамковниот договор, и покрај тоа што директно не е наведено во него. За разлика од тоа, проширувањето на употребата на јазикот во владата би било кршење на Рамковниот договор. Значи, кога министрите зборуваат на својот мајчин јазик внатре во Собранието, исто како и пратениците Албанци, со тоа не го кршат Рамковниот договор. Мислам дека тоа проширување не е проблематично од аспект на Рамковниот д��говор. Исто така, мислам дека употребата на знамето, иако претходно беа поништени одредби од Уставен суд, не ја менува ситуацијата. Во суштина тоа се користи де факто и денеска никој не го коментира, а бидејќи нема регулатива, тие одлучиле да направат тоа да биде во рамките на законите. Исто така, не мислам дека тоа е проблем што би бил спротивставен на Рамковниот договор.

За разлика од овие две решенија, навестувањата дека за хашките случаи ќе има политички договор за тие да се стават настрана, може да биде сериозен проблем.



Меѓутоа, токму пред 10 години, во преговорите во Охрид 10 дена се кршеа копја за да се прецизира каде ќе се употребува албанскиот јазик и беше договорено на својот мајчин јазик да говорат само пратениците. Зошто сега го менувате ставот?

Да, тогаш се зборуваше за Собранието, но потоа, како што знаете, употребата на јазикот се прошири на комисиите. Во Рамковниот договор не пишува дека ќе се говори во комисиите и во работните тела, туку само Собранието, па соодветно се прошири и на комисиите. Тоа се вика аналогно толкување, толкување на духот на договорот. Мислам дека кога се обраќаат внатре, на истото место каде што пратениците Албанци зборуваат на мајчин јазик, многу бизарно и вештачки е претставниците од извршната власт да зборуваат на македонски затоа што нешто не пишува во Рамковниот договор. Мислам дека е во духот на договорот да може Албанците да зборуваат на својот јазик во Собранието, независно од каде доаѓаат, дали од законодавната или од извршната власт и пленарката на Собранието го овозможува тоа.



Во Собранието во процедура е барање за затворањето на хашките случаи. Дали со автентичното толкување на Законот за амнестија можат да се затворат предмети за воени злосторства?

Па, не можат сите четири. Мислам дека тоа толкување може да затвори два случаи - против раководството на ОНА и за Липковска брана. Но, тоа е најмногу што може да се направи и тоа би било логично, но не може повеќе од овие два случаи. Но, Непроштено и Мавровските работници, каде што жртви се цивили, не можат никако да се подведат ниту под Законот за амнестија ниту, пак, да бидат предмет на политички договор од каков било вид. Тоа е забрането со стандардите на меѓународното хуманитарно право. Тоа се злосторства против човештвото и тие мора да се процесуираат кај цивилите и да завршат со некаква пресуда.



Дали поради тоа што Хашкиот трибунал ни ги врати во Македонија, тие предмети сега можат да бидат предмет за политичко пазарење?

Ако Хаг сметал дека за нив тие се со помал калибар и оти не се интересни за нив, не значи дека тие не се злосторства, туку дека не се од таков вид за Трибуналот да ги рангира на ист начин како и другите. Но, во принцип за нив мора да се води постапка и да се затворат. И ако некое одговорно мудро раководство одлучило така да ги постави и да ги одвои, тогаш ни Али Ахмети не би имал позиција да преговара. Кога два случаи би му биле затворени, а другите два процесуирани, тоа е сосема одржливо решение.



Дали ова ревидирање на Рамковниот договор може да се спроведе без целосен консензус на сите политички партии и етнички заедници?

Мислам дека со овие измени на законите не се ревидира Рамковниот договор. Тој се ревидираше со признавањето на Тетовскиот универзитет и со пасошите. Тие беа малку надвор од договорот и не беа во негов дух. Ова што е сега предложено како решение не е проблематично, независно од тоа што мислам јас за политичката елита што го носи. Но, во основа не е проблематично. За ова не треба друг политички договор. Може да се расправа дали е тоа ревидирање на Рамковниот и таа расправа е легитимна, но мое мислење е дека ова не е ревидирање.



Во Собранието, во овој пакет се и измените на законите за Судскиот совет и за Советот на јавни обвинители. Дали со одземањето на правото на глас на министерот за правда, конечно, ќе се намали неговото влијание врз правосудните органи?

Тоа, секако, нема да биде директно како досега, но и други министри за правда биле дел од Судскиот совет, па не сме имале вакво жалење за нивно мешање во судски одлуки. Значи, не е проблем дали министерот е дел од таа група од девет-десет луѓе. Проблем е во неговата агресивна, абразивна, насилна, репресивна улога. Во тој состав се изложени на негова жестока уцена кога е во прашање нивниот избор и промоција. Тоа е причината. Според тоа, дури тој и да не е таму, нема ништо да се промени во начинот на кој се избираат судиите и обвинителите и во начинот на кој владата веќе докажано влијае врз нив. Тие повторно како автомати ќе одлучуваат како што сака владата, што е проблем на правната држава во Македонија, кој е познат и напишан во не знам колку најзначајни рапорти за нас. Така што тука не' очекуваат бедни, тешки, црни денови за Македонија. Истото тоа се случува и во образованието, со Законот за високо образование. Порано во Југославија тоа се викаше освета на лошите ученици. Така и ова сега е освета на лошите ученици, кои се акредитираат по политички процени на факултети и докторски студии. Се случуваат смешни работи, по политичка процена кој може, а кој не може да биде. Тоа е ужас што треба да го издржиме.



Дали коалицискиот договор Груевски - Ахмети што сега е постигнат е гаранција за стабилност на новата влада?

Прво, јас не сум го видел договорот и не знам што е неговата основа. Мислам се' најлошо за оваа политичка гарнитура. Тоа е најлошата влада и најлошата политичка комбинација во овој транзициски период во Македонија. Таа ја држи земјата закована на дно. Нема перспектива да се развие и се храни со еден болен македонски повреден, неспокоен национализам. Не знам од кои причини, од кои се' извори тој национализам доживеа повампирување денеска, но ќе се истроши. Меѓутоа, додека не се истроши, тој и' нанесува исклучителна штета на македонската држава. И нема перспективи ни оваа влада во следниот период да го надмине тоа бидејќи таа се храни со него, особено македонскиот дел.



Сметате ли дека нешто ќе се промени во преговорите за името и решавањето на спорот?

Како сега да се направи салто мортале и да се реши тој проблем како ништо претходно да не било? Тоа едноставно е невозможно. Од друга страна, Ахмети и' дава поддршка на таквата влада, тој е коалициониот партнер на најлошата македонска влада и мислам дека неговите надежи оти со политички договори или потпишување некаков претходен договор ќе обезбеди решавање на проблемот со името за шест месеци се наивност, што е гротеска за политички лидери од тој тип.



Како ја оценувате улогата на ДУИ како партнер во власта?

Мислам дека е повеќе од јасно дека ДУИ има можност да состави влада и во една друга комбинација. И кога не го прави тоа, туку одлучува да ја прави со ДПМНЕ, јасен е нивниот избор и тоа е битна одговорност. И тогаш паѓа во вода политичко значење што и' се дава на ДУИ дека ја одржува стабилноста во Македонија. Очигледно дека интересите на владеење што се врзуваат за директни материјали последици, односно придобивки, позиционирање во јавните претпријатија е предоминанта, прагматична, да не речам коруптивна, сила што нивните политички приоритети ги држи многу ниско спуштени. Тие нема да се остварат. Нема влез во НАТО и во ЕУ со оваа комбинација.



Но, сега Секторот за евроинтеграции е во рацете на ДУИ, од каде што постојано говорат дека за нив е многу важно интегрирањето во НАТО и во ЕУ. Што сега може да се очекува?

Ништо од тоа не може да се очекува. Мислам тука нема врска во чии раце е Секторот за евроинтеграции. Ќе влезат таму уште десетина Албанци и сето тоа нема врска. Инаку, евроинтеграциите се врзани со отсуството на политичка волја да се реши спорот за името и да се влезе интензивно во процес на преговарање. Ние се наоѓаме пред сериозна опасност да го изгубиме кандидатскиот статус, тоа е она дереџе во кое ние сериозно се наоѓаме. Нашата перспектива не се врзува за тоа кој ја води евроинтеграцијата, туку се врзува за едно покрупно политичко прашање од примарен интерес - дали има политичка волја кај македонската политичка елита да го реши спорот со Грција и да го одблокира македонскиот пат таму. Потоа, ако тоа се случи, кој сака нека биде министер. Баба ми потоа може да стане и да биде министер за евроинтеграции. Обратното, пак, е многу опасно, да го изгубиме кандидатскиот статус, што ќе значи дека ние ќе отпишеме 10 години од нашата иднина. Ние сега се врзуваме за Косово и за Босна, кои, исто така, така може да не' поминат по тие 10 години, бидејќи ние спорот го држиме се' уште отворен. Ние се наоѓаме во сериозен проблем.