Мислења

Неисцрпениот министер и исцрпениот буџет!

Ден Дончев

Кога човекот е толку блиску до банкротирање на државните финансии, да му дадеме шанса чесно да си ја заврши работата!

Најновиот успех на Владата на Македонија е тоа што минатата недела на меѓународните пазари на капитал успешно издаде емисија на македонски еврообврзници за 175 милиони евра. Овие обврзници со годишна каматна стапка од 10 отсто достасуваат во јануари 2013 година. Преку плаќање разни видови даноци спрема државата, македонските граѓани индиректно ќе си плаќаат 17,5 милиони евра годишна камата за овој голем владин успех. Во наредните три и пол години за овие еврообврзници државата вкупно ќе исплати 60 милиони евра камата. Тоа се пари кои неповратно ќе излезат од Македонија. А на 8 јануари 2013, идната влада (која и да е) ќе треба да му ја мисли од каде ќе најде 175 милиони евра да ја врати и главницата.



Овој голем успех беше лично предводен од најуспешниот министер за финансии во историјата на Република Македонија, Трајко Славески. Тој успеа за овој значаен проект да ја ангажира престижната Хонг Конг и Шангај банк. Доколку не беше г. Славески, не знам дали некој друг во оваа држава ќе успееше да ја убеди оваа престижна меѓународна банка да се ангажира и да работи за Република Македонија. Таа банка ни наплати „само“ три милиони евра провизија за неопходната консултантска работа во последните три месеци. Но, најимпресивниот момент од овој голем успех на Владата е што таа успеа преку ноќ да ги зголеми девизните резерви на Македонија за 175 милиони евра. Како што би рекол еден од коалиционите партнери на владејачката партија, отворено се прашувам: кој ни го тоа направи?

Каков и да е одговорот, сепак, нели е важно да се прикаже пред македонската јав��ост дека девизните резерви се стабилизираат. Уште подобро е да го одбегнеме фактот дека истовремено се зголеми и вкупниот надворешен долг на државава. А најдобро ќе биде ако на истата јавност воопшто не и' се разјасни дека по доаѓањето на оваа Влада во 2006, по издавањето на овие еврообврзници, вкупниот надворешен долг на Македонија е зголемен за една милијарда евра. За да се разбере колку е погубно ова издавање еврообврзници и какви импликации има за македонската економија, неопходна е анализа на неколку аспекти.

Прво, оваа емисија на еврообврзници на меѓународните пазари на капитал е втора во историјата на Република Македонија. Првата емисија се случи во 2005, кога беа издадени 10 годишни македонски еврообврзници (достасуваат во 2015) во вкупен износ од 150 милиони евра, со годишна каматна стапка од само 4,75 отсто. Значи, цената која Македонија денес ја плаќа е 100 отсто повисока од пред четири години. Меѓу другото, ова значи дека меѓународните пазари на капитал проценуваат дека економскиот и бизнис-ризик денес во Македонија е двојно поголем отколку пред четири години. Затоа се бара и двојно поголема каматна стапка. Дополнително на ова, обврзници со подолг временски рок на достасување вообичаено носат релативно повисока каматна стапка во моментот на издавање. Тоа е рефлексија на фактот што потешко може да се предвиди долгорочниот економски и бизнис-ризик споредено со краткорочниот. Со други зборови, доколку македонските еврообврзници во 2005 беа издадени за споредлив период од три и пол години, можеше да се очекува дека тогашната каматна стапка ќе беше уште помала од 4,75 отсто. Обратно на ова, доколку сегашната Влада се обидеше да издаде еврообврзници со значително подолг рок на достасување од три и пол години, тогаш каматната стапка ќе беше повисока од 10 отсто. Токму затоа Славески изјави дека процена на Владата била дека периодот од три и пол години е идеален за оваа серија еврообврзници. Тоа е резултат на многу фалената бизнис-клима од доаѓањето на оваа Влада.

Вториот аспект за анализа е споредбата со основната или референтната каматна стапка на Европската централна банка (ЕЦБ) во моментот на издавањето на македонските еврообврзници. Оваа референтна стапка на еден начин ја претставува цената на парите (евра) во земјите на еврозоната. Во 2005 референтната каматна стапка на ЕЦБ беше 2 отсто, кога Македонија ги издаде своите 10-годишни еврообврзници со цена од 4,75 отсто. Значи, нашата цена тогаш беше околу два и пол пати поголема од референтната каматна стапка на ЕЦБ. Минатата недела, кога се издаде втората серија македонски еврообврзници, референтната каматна стапка на ЕЦБ беше рекордно ниска - 1 отсто. Но, овој пат цената на нашите еврообврзници беше десет пати повисока од основната каматна стапка на ЕЦБ!

Третиот аспект е влијанието на постигнатата каматна стапка на меѓународните пазари на капитал врз домашната каматна стапка. Бидејќи денарот е фиксен спрема еврото, каматната стапка што и' се определува на Македонија од меѓународните пазари на капитал влијае директно врз каматната стапка на денарот во домашната економија. Еврообврзниците издадени во 2005, со каматна стапка од 4,75 отсто, беа со пониска камата од тогашната од 6,5 отсто каматна стапка на денари во домашното стопанство. Издавањето на тогашните еврообврзници со камата од 4,75 отсто директно влијаеше кон намалување на каматните стапки на денари, а на денешните еврообврзници со стапка од 10 отсто ќе влијае на приближување на домашните каматни стапки на денари кон 10 отсто. Нека им е со среќа на домашните фирми кои ќе бидат принудени да зајмуваат денари за обрт или инвестиции по цена од 10 отсто. Ако можат да дојдат до заем!?



Треба да се направи и споредба со земјите од регионот за да се види дали каматната стапка по која зајмува Македонија на меѓународните пазари на капитал е слична или има значајни разлики. Најрелевантен пример е изданието на 750 милиони евра еврообврзници од Хрватска, кое се случи на 1 јуни 2009. Оваа земја, исто така, поминува низ економска криза, претежно како резултат на задолжувањето за изградба на инфраструктура (секој што возел со автомобил низ Хрватска можел да го види на дело), но успеа на истите пазари на капитал да ги издаде еврообврзниците со каматна стапка од само 6,5 отсто и со подолг рок на достасување (2015). Излегува дека нашата земја плаќа за 53 отсто повисока каматна стапка од Хрватска.

Конечно, треба да се постави прашањето како ќе се искористат 175 милиони евра прибрани од државата по издавањето на еврообврзниците. За жал, дел ќе отидат да го покријат зголемениот буџетски дефицит за 2009, кој најверојатно ќе биде над 5 отсто од бруто-домашното производство, иако Владата тврди дека ќе биде само 2,8. Останатиот дел веројатно ќе лежи во државните девизни резерви за да може Владата да не' убедува дека ситуацијата таму е стабилизирана. Но, тоа задоволство ќе не' чини 60 милиони евра камата во наредните три и пол години.

Затоа се согласувам со неодамнешната изјава на Трајко Славески по повод шпекулациите за негова смена при реконструкција на Владата. „Се' уште сметам дека не сум исцрпен и дека можам уште многу да придонесам“, изјави министерот. Така е! Тој можеби не е исцрпен, но со издавањето на овие еврообврзници, дефинитивно, ќе го исцрпи буџетот. И нека си остане како министер. Кога човекот е толку блиску до банкротирање на државните финансии, да му дадеме шанса чесно да си ја заврши работата!

(Авторот е економски аналитичар)