Ако има девалвација, ќе изгубиме сите

Шпекулациите за пад на вредноста на денарот ја нарушуваат довербата на граѓаните кон домашната валута

Соња Маџовска

Опасна е шпекулацијата што се појави деновиве за девалвација на денарот, сметаат и бизнисмените и граѓаните и експертите. Кој е тој што сакаше да ја подигне тензијата во земјава, па дури и министерот за финансии, Зоран Ставрески, и гувернерот Димитар Богов мораа да излезат во јавноста да кажат дека не е возможно денарот да девалвира.
Шпекулацијата дека се заканува девалвација на денарот, од дури некаде 18 проценти, што би значело дека од сегашните 61,5 денари еврото ќе се искачи на 75 денари, веднаш предизвика страв во домашната економска јавност, но и кај обичните граѓани кои се загрижени поради евентуалната опасност од намалување на вредноста на домашната валута.

Која е опасноста од евентуална еднократна девалвација? Дали воопшто некој ќе ќари или сите ќе изгубиме?

Експертите сметаат дека она што досега Македонија успева во сите кризни времиња да го одржи, а тоа е макроекономската стабилност, со девалвација може да се разниша. Тие предупредуваат дека најстрашното нешто што може да се случи е девалвација, бидејќи тоа ќе удри по џебот на најсиромашните. Единствено корист можат да имаат големите извозници, бидејќи ќе добиваат повеќе девизи за своите извозни артикли.

Но, тие предупредуваат дека извозниците ќе добијат само на краток рок, ќе се подобри нивната конкурентност, ќе се намали и трговскиот дефицит, но, на долг рок ќе се направи голема загуба. Ќе се наруши довербата во финансискиот систем што се изгради во изминатите години. Последниве години довербата во банките, а особено во денарот и покрај кризата постојано растеше. Граѓаните ги извадија парите од под перница и почнаа да штедат во денари, но ако се случи девалвација, довербата повторно ќе се разниша.

„Многу е опасна шпекулацијата дека ќе има девалвација на денарот. Каква било девалвација би била погубна за Македонија. Би се нарушила довербата на граѓаните кон денарот, граден со години. Ќе се повторат проблемите од 1997 година, кога имаше еднократна девалвација од 16 проценти. И тогаш не се доби ништо, тој потег не даде никакви економски ефекти. Кој и зошто сега повторно ја подгрева атмосферата со вакви шпекулации не би сакал да навлегувам, но во секој случај тоа е штетно за земјава. Девалвацијата тешко дека ќе даде какви било позитивни економски резултати. Освен да речеме за извозните компании, но таа е активност на краток рок. За сите други таа е погубна. Тоа е многу сериозна работа и не би требало воопшто некој да помисли на ваква мерка“, предупредува професорот Зоран Ивановски од Универзитетот за туризам и менаџмент.

Според аналитичарите, она што недостасува во Македонија е политичка волја за водење економски политики според потребите и можностите на земјава. Сите овие години се говори дека треба да се намали увозната зависност од струја, да се направи гасоводот, конечно, да успеат тендерите за „Чебрен“ и „Галиште“. Експертите советуваат дека за да се намали трговскиот дефицит, треба да му се помогне на извозот, но не преку девалвација, туку преку правилни политики на градење конкурентност.

Од друга страна, треба да се дестимулира увозот.

За разлика од големите извозноориентирани компании, малите и средните претпријатија сметаат дека девалвација како мерка за нив ќе значи катастрофа.

„За нас девалвација би значела дополнително празнење на џебот на малите и на средните фирми. Треба да се има предвид дека малите и средните фирми должат најмалку 2 милијарди евра кон странство. И доколку настане девалвација, ќе има големи загуби. За волја на вистината, таа би била корисна за извозот, тоа е факт, но тоа не е бесплатна мерка. Малиот бизнис и граѓаните ќе го платиме цехот. Ќе се намали стандардот на граѓаните“, вели бизнисменот Мирче Чекреџи, пренесувајќи го ставот на Сојузот на стопански комори.

Страв од можна девалвација во земјава последен пат се појави во екот на финансиската криза, при крајот на 2008 и почетокот на 2009 година, кога драматично се стопија девизните резерви на државава. И тогаш, најповиканите, Владата и Народна банка на Македонија уверуваа дека нема никаква опасност од девалвација, односно дека е загарантирана макроекономската стабилност.

Во последниве 20 години само еднаш била употребена оваа мерка. Тоа се случи летото 1997 година, веднаш по стапувањето на должност на тогашниот нов гувернер Љубе Трпески. Тогаш имаше еднократна девалвација од 16 отсто, кога од 27 денари, тогашната марка се искачи на 31 денар.

Последните шпекулации за девалвација деновиве повторно предизвикаа страв. Но, првиот финансиер и гувернерот навреме го спречија ширењето на неизвесноста. Првите смирувачки тонови стигнаа од министерот за финансии, Ставрески, иако по редот на нештата прв требаше да излезе со став гувернерот Богов.

Гувернерот во писмена изјава ги отфрла како несериозни шпекулациите пласирани за девалвација на денарот од некои, кои според него не им мислат добро ниту на граѓаните ниту да државата.

„Очигледно, некој сака да удри таму каде што сме најсилни, во макроекономската стабилност и стабилноста на банкарскиот систем. НБМ останува доследна на политиката на стабилен курс на денарот кон еврото и одржувањето ниска инфлација на нивото на инфлацијата во еврозоната. Девизните резерви се на историски највисокото ниво од 2,1 милијарда евра. НБМ во последните два месеца исклучиво го откупува вишокот девизи на девизниот пазар, а денарското штедење на граѓаните продолжува да расте и на крајот на јули достигна 48 отсто од вкупното штедење на граѓаните“, вели во изјавата Богов. Тој ги повика граѓаните повторно да покажат трезвеност и рационалност како што покажале многупати досега и да ги игнорираат шпекулациите пласирани од оние што сакаат да ловат во матно.

И Министерот Ставрески оцени дека нема ниту една причина за промена на курсот на денарот. „Денарот и натаму е најдобра валута за штедење и ќе остане стабилен се' додека ВМРО-ДПМНЕ ја води економската политика во Македонија“, истакна Ставрески. Тој шпекулациите за девалвација ги оцени како обична лага и груба невистина која е смислена со цел да се внесе психоза и страв кај населението. „Мојата порака до граѓаните и стопанството е да не наседнуваат на вакви обични лаги. Нема ниту една причина за промена на курсот или некаков реален економски фактор што би го оправдал тоа“, изјави министерот Ставрески.

И тој го поткрепи својот став со висината на девизните резерви. Покрај тоа, додаде дека постои и ниско ниво на буџетски дефицит, како и ниско ниво на задолженост на земјата и извонредна координација меѓу монетарната и фискалната политика што заедно со стабилниот банкарски сектор дава сигурност дека ќе има и понатаму стабилен девизен курс. (С.М.)