Насловна

ГЛОБАЛИСТ

Враќањето на Гадафи

Љупчо Поповски

Режимот на полковникот од Триполи е уникатен случај во арапскиот свет. Гадафи има само една идеологија - како да остане на власт

Додека НАТО, Обединетите нации и Европската унија се заплеткаа барајќи ги правните модалитети за воведување зона на забранети летови над Либија, па и воена интервенција, полковникот Моамер ел Гадафи ден по ден, град по град, ги враќа загубените територии. Слабо вооружените бунтовници без пол��тичка и воена структура, прво беа избркани од градовите западно од Триполи, а сега авијацијата, тенковите, елитните единици под команда на синовите на Гадафи и артилеријата го стегаат кругот околу Бенгази, симболот на либискиот отпор. Ако нешто драматично не се смени, Гадафи ќе ја добие оваа најтешка битка во 41. година на своето деспотско владеење, но прашање е дали ќе биде победник во војната.

По револуциите во Тунис и во Египет, изгледаше дека режимите на Блискиот Исток ќе паѓаат како круши, но револуционерите како да се исцрпеа. Барем во овој миг. Кралот на Бахреин ги повика на помош саудиските трупи за да го задуши бунтот на шиитското мнозинство што им се закануваше на сунитските владетели; јеменскиот претседател не попушта пред секојдневните протести, користејќи го стравот на населението од можното инфилтрирање на Ал Каеда во врвовите на евентуалната нова власт; кралот апсолутист на Мароко побрза да направи уставни измени за да го смири гневот што тлее во неговата земја.

Во оваа арапска трансверзала од Казабланка до Бахреин, полковникот Гадафи е уникатен случај, неговото владеење со Либија нема споредба, ниту, пак, неговото однесување во домашни и во светски рамки. „Вашингтон пост“ пред некој ден напиша дека Гадафи, како и Френк Синатра, „ги правел работите на свој начин“. Тоа е многу добро објаснување.

Либија нема парламент, нема синдикати, нема политички партии, нема цивилно општество, нема невладини организации. Има само куса листа на државни институции, но сите тие имаат јасни ограничувања во својата работа. Многуте племиња не учествуваат во распределбата на националното богатство, Гадафи ги насочува едни против други, поттикнувајќи го стогодишниот ривалитет. Има само неколкумина почитувани, но веќе остарени членови на оригиналниот 12-член Совет на револуционерната команда, кои во 1969 година му се придружија на на младиот 27-годишен полковник кога тој во воен пуч без крв ја собори монархијата.

Либиските граѓани за овие 40 години знаат само за Гадафи, неговите синови и „Зелената книга“. Неговата лична митологија му помогна да остане на чело на општеството, кое и денес се сеќава на горчливото искуство од колонијалното владеење на Италијанците. Нема лидер во Северна Африка и на Блискиот Исток што владее подолго од него.

Кога бунтовниците се доближуваа кон Триполи, приврзаниците на полковникот се собираа во главниот град, извикувајќи: „Господ и Муамер и Либија. Тоа е доволно“. Толку ли го има заведено својот народ полковникот што живее во шатор?

Хосни Мубарак и Зине Абедин бен Али ги држеа своите граѓани во страв со суровиот полициски апарат и тајните служби. Гадафи сиве овие четири децении владее со слична суровост (не се забораваат крвавото задушување на бунтот на исламските студенти во источна Либија во 1990-тите, ниту, пак, бруталната егзекуција, пак на истокот на земјата, на 1.200 затвореници, политички противници на неговиот режим). Паралелно со елиминирањето на неговите политички противници, држењето на армијата во слаба кондиција, поделбата на племињата и стравот за своите животи на оние што сакаат да се побунат, Гадафи го градеше својот култ. Неговите контури почнаа да се обликуваат во 1975 година кога ја објави „Зелената книга“, сталинистичко дело со кое авторот сакаше да биде Карл Маркс.

Западните влади и аналитичарите долги години тврдат дека имаат работа со луд човек. Кога имаше 90-минутна тирада во Генералното собрание на ОН во 2009 година, во која го напаѓаше светот, и кога ги креваше своите шатори во Рим, Париз или Њујорк, а него го чуваше гарда на стројни Амазонки, светот се чудеше – има ли нешто нормално во овој човек. Кога прв во светот побара Интерпол да распише меѓународна потерница по Осама бин Ладен (се плашеше Ал Каеда да не ја загрози неговата власт), светските влади беа сомничави – се прашуваа да не е тоа уште еден трик на човекот чии луѓе го наредија уривањето на американскиот патнички авион над Локерби во Шкотска.

Во документите што неодамна ги публикува „Викиликс“ американскиот амбасадор во Либија, Џин Крец, пишува: „Мајсторството на Гадафи во тактичките маневри го држат во моќ 40 години; нечовечкиот сојуз на корупцијата и култот на личноста го доведе системот до лимитирачки граници. Реалната состојба е дека ниту еден потенцијален наследник нема кредибилитет да го одржува деликатниот еквилибриум“.

До почетокот на бунтот во Либија, Гадафи, кој контролираше се' во земјата, изјавуваше дека не може да поднесе оставка, бидејќи немал никаква функција. Тоа е налудничав аргумент, но не значи дека Гадафи е лудак. Роналд Реган го нарече Гадафи „лудо куче на Блискиот Исток“ и го бомбардираше неговиот дом во Триполи. Гадафи се спаси, се префрли во шаторите во пустината. Оттаму го ширеше својот панафриканизам, панарабизам, антизападното расположение и социјалистичките пораки.

Со богатството од нафтата ја купуваше лојалноста, ништо чудно за еден автократ од африкански тип. Откако ги скара племињата, „увезе“ стотици илјади луѓе од Чад, Нигер и Мали, кои станаа членови на познатата Исламска легија; потоа им даде државјанства и сега тие заедно со платениците од Сирија и Украина се ударната тупаница во битката со бунтовниците.

Западот нема многу инструменти како да им помогне на бунтовниците. НАТО прво навести дека може да интервенира, а потоа се повлече по острото спротивставување на Турција и другите членови на Алијансата. Во Советот за безбедност на ОН Русија и Кина сигурно би биле против. Америка се колеба што да направи. Хилари Клинтон изјави дека конфликтот треба да го решат самите Либијци. Администрацијата на Обама не може да си дозволи уште една интервенција во муслиманскиот свет по Ирак и Авганистан.

Работите му одат на рака на Гадафи во овој момент. Прашање е до кога.