Мислења

Дијаспората - огромен инвестициски потенцијал

Ден Дончев

Време е да се изгради сериозна и сеопфатна стратегија за привлекување поголем број инвеститори од дијаспората

Многу е тешко, а можеби и невозможно да се дојде до прецизна бројка на Македонци што се иселени од матичната држава. Едни бројки се пласираат од одредени македонски институции, со други бројки калкулираат некои домашни невладини организации и аналитичари, а сосема поинакви се резултатите од пописите на населението во земјите каде што претежно има иселеници од Македонија, на кои луѓето се произнесуваат како Македонци. Како и да е, факт е дека во последниот век, а посебно во периодот од 1960 до 2000 година, значаен број жители се иселија од Македонија и отидоа во Австралија, Канада, САД и во Западна Европа.

Врз основа на анализите на разните податоци, како и други анегдотски показатели, би било сосема разумно и конзервативно да се заклучи дека во овие четири региони има најмалку сто илјади семејства чии корени и потекло се од Македонија. Притоа, една ваква анализа покажува дека е сосема конзервативно да се калкулира со бројка од 30.000 семејства што денес живеат во Австралија, 30.000 семејства во Канада, 20.000 семејства во САД и 20.000 семејства што живеат во Западна Европа. Значи, станува збор за околу 400.000 поединци што или се имаат иселено од Македонија или, пак, се родени надвор од Македонија, но се потомци на родители што своевремено се иселиле од државата. Оваа бројка, најверојатно, е конзервативна, но во отсуство на прецизни показатели, а за целите на оваа анализа е сосема доволно да се прифати како минимална бројка на семејства што живеат во овие држави.

За улогата на дијаспората во македонската економија сум пишувал во неколку наврати. Трансферите и девизните дознаки станаа крвоток на македонската економија, а без нив државата би крахирала преку ноќ. Овие трансфери се составени од средства што дијаспората редовно им ги испраќа на своите роднини и пријатели во Македонија, средства што се заработени во странство од македонски граѓани што секоја година одат на привремена работа надвор од државата. Секако, еден дел се средства што потекнуваат од сива економија преку тргување на одредени стоки или услуги со земјите од регионот. Според самата природа на трансферите и девизните дознаки, многу е тешко да се утврди точното потекло на вкупните трансфери што Народна банка на Република Македонија ги регистрира секоја година преку откупот на девизи од девизниот пазар. Но, од вкупниот износ на трансфери и девизни дознаки, кои во 2010 година, најверојатно, ќе постигнат рекордно високо ниво од најмалку 1,4 милијарди евра, значителен дел се резултат на средствата што редовно се испраќаат во Македонија од спомнатите 100.000 семејства што ја сочинуваат македонската дијаспора.

Значењето на овие трансфери и девизни дознаки за македонската економија е енормно. Вкупниот износ, кој ќе изнесува најмалку 1,4 милијарди евра во 2010 година, влегува во калкулациите при мерењето на македонското бруто домашно производство (БДП). Со други зборови, речиси 20 проценти од БДП за 2010 година се резултат на трансферите и девизните дознаки. Уште поспецифичен за оваа година е фактот што вкупниот износ на трансфери и девизни дознаки, кој ќе биде најмалку 300 милиони евра поголем споредено со вкупниот износ од 1,1 милијарда евра во 2009 година, поединечно ќе придонесе кон зголемување на БДП з�� 2010 година од најмалку 4,5 проценти! Меѓутоа, спрема сегашните процени за БДП како целина, веројатноста е голема дека конечната стапка на раст за цела 2010 година ќе изнесува околу 1 отсто. Значи, податокот дека од една страна трансферите и девизните дознаки ќе го зголемат БДП за најмалку 4,5 отсто, но БДП како целина ќе се зголеми за само околу еден отсто за 2010 година, несомнено значи дека ќе се оствари пад во другите сегменти од домашната економија, како што се индустриското производство, домашната потрошувачка и инвестициите. Кога трансферите и девизните дознаки се веќе толку важен сегмент од македонската економија на годишно ниво, се поставува прашање зошто државата нема стратегија за сериозно таргетирање на дијаспората како можен и реален извор за странски инвестиции во Македонија? Вкупните директни и портфолио- инвестиции за првите осум месеци од 2010 година изнесуваат мизерни 70 милиони евра. Очигледно е дека стратегијата на сегашната Влада за привлекување странски директни инвестиции (СДИ), и покрај добрите намери, беше тотално промашување.

Да се вратиме повторно на конзервативната проц��на од околу 100.000 семејства што денес живеат во Австралија, Канада, САД и во Западна Европа. Факт е дека од осамостојувањето на Република Македонија одреден број Македонци од дијаспората се вратија во државата и се обидоа да инвестираат дел од својот капитал стекнат во странство. Иако вкупната бројка на вакви инвеститори е мала, сепак, овој тренд посебно доби на интензитет во последната деценија. Меѓутоа, со ретки и чесни исклучоци, најголем дел од ваквите инвеститори или се откажа или си замина, секој со своја хорор-приказна. Се разбира, недостигот од институционална поддршка, неефикасното и корумпираното судство, како и општата бизнис-клима и бизнис-практика во Македонија, во голема мера ги разочара македонските повратници што се обидоа да инвестираат во својата татковина.

Но, потенцијалот на дијаспората како извор на СДИ во Република Македонија е огромен. При една многу конзервативна процена може да се дојде до заклучок дека секое од спомнатите 100.000 семејства поседува нето-богатство од најмалку 300.000 евра по семејство. Во оваа бројка не влегува вредноста на примарната семејна куќа, што е основна потреба за секојдневниот живот. Редовните приходи што овие семејства ги остваруваат на годишно ниво, по основа на плати, камати, дивиденди или бизнис-профити, исто така, се посебна категорија. Значи, по една многу конзервативна процена, македонската дијаспора во Австралија, Канада, САД и во Западна Европа поседува нето-богатство, надвор од основната семејна куќа, од најмалку 30 милијарди евра. Овој износ е еднаков на околу пет годишни БДП на Република Македонија.

Една разумна стратегија, која таргетира привлекување на само еден процент од нето-богатството на македонската дијаспора во форма на СДИ во Република Македонија, би претставувало годишен влез од околу 300 милиони евра. Се разбира, потребно е да се подготви клима и да се изгради доверба кај дијаспората дека нивните инвестиции во Македонија ќе се заштитени, без разлика кој е на власт. Потребни се и иновативни предлози и проекти што ќе го привлечат вниманието на дијаспората за инвестирање во Македонија.

Дијаспората претставува огромен потенцијал како извор на СДИ. Време е да се изгради една сериозна и сеопфатна стратегија, чија цел ќе биде привлекување поголем број инвеститори од дијаспората да инвестираат во Република Македонија, за доброто на својата татковина и, секако, за доброто на самите инвеститори.

(Авторот е економски аналитичар)