Мислења

Африканската ренесанса и македонската преродба

Нано Ружин

Годинава ќе биде запаметена по изградбата на најголемите споменици во светот, „Споменик на ренесансата“ во Сенегал и Александар Македонски, „Споменик на преродбата“

Дали монументализмот на лидерите прераснува во нова митологија на денешницата? Стара е вистината дека секој император, лидер, деспот, претседател, државник настојувал епохата на своето владеење да ја овековечи со грандиозни градби преку кои ќе го памети историјата. Од 2500 години пред Христос датира најстарата монументална скулптура на Стариот Египет „Сфингата од Гизех“, која ја изградил фараонот Кеопс. Атинскиот Акропол бил довршен во 5 век пр.н.е., римските цезари во првиот век го инаугурирале Колосеумот. Во 17 век Луј 14 го изг��адил дворецот „Версај“, додека во 19 век Наполеон ја довршил Триумфалната капија. Во 1886 година Французите им ја подариле Статуата на слободата на Американците, а во 1889 била изградена Ајфеловата кула. Во 20 век и Хитлер и Сталин, и Ким ил Сунг, Бокаса, Енвер Хоџа, Тито, Помпиду, Митеран... сметале дека со нивните монументални споменици ќе си резервираат место во историјата. Во посткомунистичка Македонија, освен многубројни верски храмови, цркви и џамии, една од најмонументалните градби е 66-метарскиот Милениумски крст на Водно, кој се врзува за името на Љубчо Георгиевски.

Оваа 2011 година ќе биде запаметена во Африка и на Балканот по изградбата на најголемите споменици во светот. Едниот е во Сенегал наречен „Споменикот на ренесансата“, а вториот е скопскиот на Александар Македонски, кој со оглед на еднопартизмот може да се нарече „Споменик на преродбата“.

Сенегалскиот споменик е дело на претседателот Абдулај Уаде, кој со оваа градба настојувал да го овековечи „ослободувањето и ренесансата на Африка“. Сместена врз вулканскиот рид на Уакама, близу Дакар, бронзената статуа е висока 53 метри, а заедно со постаментот достига 153 метри и е највисока во светот. „Ова дело заедно со Статуата на слободата во САД, Ајфеловата кула во Париз, претставува највисок симбол. Тоа е симбол на африканската ренесанса“, истакнува сенегалскиот претседател Уаде.

Меѓутоа, најголемата светска бронзана статуа има и своја опачина. Во епохата на економската криза кога во Африка поради последиците од гладта и недостаток на вода умираат просечно 60 милиони Африканнци, овој огромен споменик е непотребен луксуз. Тешко е да се зборува за ренесанса на Сенегал, држава, која според индексот на човековиот развој на ОН (ИХД), е рангирана на 166. место од вкупно 186 држави, со стапка на невработеност 42 процента и на неписменост од 48 отсто. Опозицијата и интелигенцијата на Сенегал сметаат дека се работело за „непотребен гаџет со лош вкус и тоа во момент кога сите го влечат ѓаволот за опашката“. Лидерот на опозицијата Тала Сила истакнува дека „изградбата на овој споменик е неморален чин. Ништо не е попонижувачки од овој споменик. Тој нема ниту уметничка оригиналност, ги навредува вредностите на нашиот народ, нашите религиозни чувства и ја агресира природата на пејзажот во кој е сместен. Потсеќа на неосталинистичките статуи од педесетите“.

„Од овој споменик ќе собираме милијарди долари профит од илјадниците туристи“, се надева претседателот Уаде, идејниот автор на споменикот и акционер со 35 проценти учество во финансиската конструкција, додека државата учествува со 65 отсто. Идејата за споменикот се впишува во монументалистичката политика на претседателот Уаде и неговата партиска програма - Ренесанса. Какво чудно совпаѓање со Предродбата? По инаугурацијата на „Портата на третиот милениум“ во 2001, Уаде го најавил почетокот на изградбата на големиот културен проект во 2003 година во кој има музеј на црните цивилизации, голем театар со 1.800 седишта, трговски центар... Нешто како сенегалска верзија на „Скопје 2014“. Церемонијата на отворањето била во април минатата година, во присуство на 13 од 53 поканети шефови на држави и влади. Останатите присутни биле донесени со автобуси и биле облечени во боите на партијата на Уаде.

Споменикот на Александар Македонски, кој поради чувствителноста, власта го нарече „Воин на коњ“, чини 10 милиони евра. Деновиве коњаникот се поставува. Висок е 13 метри, поставен на постамент од 15 метри и ќе достигне висина од речиси 30 метри. Идејниот носител, слично како и во Сенегал, е премиерот. За да се одбележи неговата симболика и грандиозност, владејачката партија деновиве истакна дека со него ќе се одбележела 20-годишнината од независноста. Се надеваме дека на датумот на нашата ренесанса ќе присуствуваат барем половина од државниците на Западен Балкан.

Јавното мислење во однос на оправданоста на скапата градба е поделено според партиската припадност. Едни се тешат со фактот дека и Помпиду со својот Културен центар „Бобур“ и Митеран со стаклените пирамиди во Лувр биле критикувани, но со текот на времето парижаните ги „свариле“. Сепак, ако бараме слабости во овој проект, тогаш тоа се политичката тежина и провокација кон соседот, отсуството на уметничка вредност, агресивната големина, која асоцира на Гуливер меѓу лилипутанците, сомнително високата цена и непрофитабилноста. Тука потфрли економистот Груевски, бидејќи статуата не носи профит како споменикот во Дакар, освен ако во приходот не ги пресметаме железните парички за среќа во фонтаната.

Сосема друго е прашањето што ќе ни е нам на Македонците еден таков споменик. Дали и во 21 век ќе го бараме нашиот идентитет и дали оваа натамошна антиквизација е еден вид инквизиција на словенството? Толку ли сме мал народ на кого му се потребни приказни и артефакти за големината на нашите хипотетични антички предци? Дел од Македонците мислат дека и не е толку лошо да те сметаат за потомок на најголемиот светски освојувач. Тоа е убаво чуство за секого, иако нашите сограѓани Албанци сметаат дека Александар бил од илирско потекло, бидејки мајка му била Илирка. Згора на тоа, кога ќе ги споредите билбордот на Али Ахмети од зградата на „Метропол“ и главата на воинот, ќе откриете големи сличности. Белки Ахмети не и' позирал на В.Стевановска! Споменикот на Александар претставува и голем меѓународен предизвик за билатералните односи со Грција и за ЕУ. Слично на споменикот на Уаде, чиј прст е насочен кон Европа, прстот на Александар е вперен кон Грција. Тоа е прст директно во окото на Грција, додава европратеникот Јелко Кацин. Ако сакате во ЕУ, ќе мора да го срушите.

Во целата оваа античка драма граѓаните, младите што демонстрираат, сиромашните, невработените, критички настроените новинари и интелектуалци се немоќни набљудувачи. А, народот ја поднесува оваа работа, бидејки, нели, „секогаш бил во право“, една од најдевалвираните фрази на демагозите. Народните желби се закон, освој го, индоктринирај го за да го владееш, истакнува Ив Рукат во „Демагозите од антиката до денес“. Народот сака да биде излажан и да живее во нереален свет.

Човечкиот табиет не може многу да ја поднесува реалноста, напишал големиот британски поет Т.С.Елиот. Масата ја поднесува уште помалку. Кога еднаш ќе се соберат и ќе се измешаат, масите губат дел од својата критичност. Од страв, но и од потреба да се приспособат, нивната свест попушта пред налетот на илузиите. Затоа иконографијата, митовите, градбите, симболите се една од најуспешните форми на масовна емотивна манипулација со граѓаните.

(Авторот е универзитетски професор)