Насловна

Мислења

Груевски со намален оптимизам

Слободан Најдовски

Поставените економски цели покажуваат дека македонскиот премиер полека го напушта оптимизмот од 2006 година

Утре започнува изборот на новата влада и се разгледува програмата за следните четири години. Срамните одлуки во парламентот донесени во последните денови, со кои пратениците се обидуваат да му го расчистат патот на премиерот, ја фрлија во сенка јавната расправа за програмата. Но, како по обичај, за економијата и онака најмалку се расправа. Кај нас се' друго е поважно.

Сум имал можност да расправам за неколку четиригодишни или годишни програми на влади во македонското Собрание. Разликата меѓу програмите што ги поднесува Нико��а Груевски и другите премиери е што сегашниот претседател на македонската Влада многу повеќе ги употребува бројките за одредување на поставените цели. Тоа, од една страна, остава впечаток на посериозен пристап во планирањето на развитокот на државата, но од друга страна, го покажува и преголемиот оптимизам на премиерот во почетокот од мандатот. Исто така, остава простор за споредба на напишаното и реализираното.

Во 2006 година Груевски кога првпат настапи како кандидат за иден премиер, пред пратениците, но и пред македонската јавност излезе со најоптимистичка програма во однос на дотогашните македонски премиери. Иако, имаше и најчист простор. Беше завршен најголем дел од транзицијата, смирена состојба по конфликтот од 2001 и што е најважно, кандидатски статус за ЕУ, а земјата се наоѓаше пред вратите на НАТО.

Премиерот тогаш вети брз економски развој. Зацрта пораст на македонската економија од 6-8 отсто на годишно ниво, кое се оствари само во првата година од неговото владеење. Во програмата напиша дека во период до 2008 година преземените мерки ќе создадат услови за каматите на банкарските кредити за стопанството да се движат од 5 до 6 отсто. Останаа запишани и бројките дека дефицитот во буџетот нема да надмине 1.5 отсто од бруто домашниот производ (БДП) како и тоа дека јавните инвестиции ќе бидат околу 5 отсто од БДП.

Погледнато од денешен аспект не е остварена ниедна поставена цел. Растот на македонската економија ни оддалеку не е на проектираното ниво, а имаше периоди кога таа имаше негативен предзнак. Каматните стапки на кредитите се високо над зацртаното дури во изминатиот период имавме состојби кога истите беа и повисоки од пред 2006 година.

Една од главните причини беше енормното задолжување на владата на домашниот финансиски пазар при што каматата на државните записи достигна и до 9 проценти. Буџетскиот дефицит го надмина нивото од 2,5 отсто од БДП. Јавните инвестиции се далеку од проектираните, а настрана тоа дека тие досега се крајно нерационални и непродуктивни бидејќи нема вложувања во инфраструктурни објекти што ќе ги вратат вложените пари. Од горенаведените податоци произлегува дека зголемениот буџетски дефицит не е во функција на напредок на државата. Задолжувањата на земјата се зголемуваат.

Неуспехот на планот на економијата, Груевски и владата во целост го оправдуваат со светската економска криза. Притоа запоставуваат да кажат дека големината, структурата на распределбата и дефицитот на буџетот е исклучиво во надлежност на владејачката партија.

Некои опозиционери, што донекаде се и во право, велат дека порастот на економијата во првата година од мандатот на Груевски е резултат на економската политика која се водеше во периодот од 2002 до 2006 година. Други, пак, особено економските аналитичари, тврдат дека тоа е резултат на светските случувања бидејќи економијата бележеше раст во светски рамки, а посебно беше поволна конјуктурата на производите што Македонија традиционално ги извезува пред се' металите и високата цена на храната односно земјоделските производи.

Но, како и да е, сега се наоѓаме во фаза на разгледување на програмата за новиот четиригодишен мандат. Првиот впечаток е дека изгорен на млекото сега Груевски дува и на матеницата. Поставените економски цели покажуваат дека македонскиот премиер полека го напушта оптимизмот од 2006 година. Сите квантификации на економијата за следниот период покажуваат намалувања освен најнепосакуваното зголемување, а тоа е буџетскиот дефицит.

Така сега растот на економијата се предвидува со стапки од 4-7 отсто, нивото на јавните инвестиции ќе изнесуваат од 4-5 отсто од БДП. Наспроти тоа, буџетскиот дефицит се предвидува во границите од 2-3 отсто од БДП. Голем е бројот на оние што ќе речат - зошто се ситничари за еден процентен поен од БДП. Е, тој еден процентен поен поголем кај буџетскиот дефицит или помал кај јавните инвестиции изнесува стотина милиони долари во негатива за македонската економија.

На четиригодишно ниво, за колку што се однесува програмата, тоа е неколку стотици милиони долари или над половина милијарда, а половина милијарда долари вложена во инфраструктура значи придвижување на македонската економија. Истото е и со процентот на растот на економијата.

Позитивно е во програмата што се планираат голем број на инфраструктурни објекти од витално значење за државата. Но, постои голема доза на недоверба и страв дека нивната реализација ќе биде запоставена за сметка на помалку важните или безвредните, како ш��о се вложувањата во проектот Скопје. Затоа потребно е да се врзе нивото на дефицитот во буџетот со вложувањата во капитални инвестиции, пред се', инфраструктурни од државно значење.

Дефицитот не треба да биде поголем од 1 отсто од БДП ако драстично не се зголемат вложувањата во инфраструктурата. Во таа насока и новите задолжувања да бидат исклучиво во функција на капиталните вложувања.

Кога пишувам за капиталните инвестиции не можам да преминам преку фактот дека програмата на премиерот ја запоставува Битола. Спомената само со два проекта за кои тешко ќе оди нивната реализација, се гледа дека Владата и во иднина ќе има индиферентен однос кон овој регион. За сметка на тоа, ќе ја фаворизира оската Тетово - Скопје - Штип и ќе вложува во улици во Скопје што е исклучива надлежност на локалната власт. Но тоа не ме изненадува кога во составот на новата влада предложи само еден битолчанец и тоа за ресор кој засега нема некоја дефинираност и обем на надлежност.

Гледано од аспект на предложените мерки поврзани со буџетот на државата очигледно е дека идната влада нема намера да го напушти методот кој не дава позитивни резултати. Нема намера, особено во првите две години, да се откаже од политиката на ставање на буџетот во функција на партиската пропаганда и популистичка политика за следните локални избори. Тоа е очигледно ако се погледнат термините за кои се предвидува зголемување на платите на администрацијата и пензиите, но и започнувањето на други проекти.

Преку финансирање на одредени проекти од буџетот, а предложени во владината четиригодишна програма, веќе се наѕира и договорената поделба на буџетот по етничка линија.

Отсуството на желба кај новата влада да пријде на изработка на нова структура на распределба на буџетот, а што се гледа низ предложените мерки и параметри во програмата, не остава простор за оптимизам за реализација и на другите зацртани цели. Така на пример посакуваната бројка за намалување на невработеноста може да се постигне само со бришење од евиденцијата на невработените по основа на некој формален аргумент а не преку отворање на нови работни места.

Програмата на владата покажува дека таа е со помал оптимизам во однос на 2006 година па дури, како што забележаа некои новинари и аналитичари, си создава отстапница за нереализираното со формулацијата за евентуална светска криза. Но нели надежта последна умира а нашиот народ е научен да чека подобри времиња бидејќи секогаш имало полошо. А што е тоа полошо од сега, на економски план?

(Авторот е поранешен пратеник)