Си велам...

Да изградиме цркви и џамии на сите плоштади

Ерол Ризаов

Опасен бран на провинцијализам и примитивизам се надвиснува над Македонија

Ајде на секој плоштад да изградиме по една голема црква и висока камбана до облаците како катедралите во европските метрополи соѕидани пред повеќе векови.

Истовремено, на нашите плоштади, каде живее муслиманско население, да изградиме импозантни џамии со повеќе кубиња и високи минариња. Да изградиме по некоја импресивна синагога и уште по некоја вистинска готска катедрала и стотици најразлични божји храмови од евангелистички и скиjантистички до будистички и дервишки текиња. Да ја обележиме територијата на голема Македонија до каде кој се протега по вера и по националност. А таму нашите верници ќе можат да му се молат на Бога до мила волја. Божем така ќе заличиме на Рим, Париз, Берлин, Лондон, Истанбул, Каиро, Абу Даби...

Заедно со облакодерите од 100 и 160 ката, со сончевите градови, нови музеи, ново-стари театри, мостови, и разни храмови ќе пораснеме во духот, ќе ни се врати гордоста со силен наплив на патриотизам и самодоверба, ќе ги излечиме вековните комплекси на нашата балканска инфериорност и снисходливост.

Си велам... Каков опасен бран на провинцијализам и примитивизам се надвиснува над Македонија. Политичките булдожери и кранови, копајќи низ историјата и ѕидајќи до небото, ќе бидат нова тажна судбина на сиромашните македонски граѓани. Значи, со булдожерот на Паско Кузман ќе се копаат интензивно нови и нови докази за нашето славно минато. Далеку пред Христа и христијанството, се' до целосна негација на Дарвин. А со крановите ќе се градат камбанарии и крстови и кули високи според визијата на нашиот најблагонадежен архитект од првата половина на 21 век, Јован Стефановски-Жан. Патот кон небесните височини е патот на нашата светла иднина во слава на Бога и нашите нови кралеви и цареви. Така ќе живееме среќно предводени од мудрата овоземска власт во име на Бога, Алах и Буда.

Ваков наплив на анахронизам и духовни стеги досега не се регистрирани во поновата историја на Македонија, иако провинцијализмот и простотилакот не ни биле никогаш слаба страна. Тоа секогаш сме го имале во изобилие, но не го имавме во вака перфектна организација од страна на власта. Навистина и по Втората светска војна имавме агитпроповска светла иднина за индустријализација и електрификација, за бескласно општество, за одумирање на државата, за идеален живот на секој според потребите, итн. Видовме како завршија и тие илузии, но од тој невиден ентузијазам за изградба на ново општество нешто и се оствари и се изгради кое сега, нели, се распродава како големо достигнување на Законот за приватизација и новиот општествено-економски систем.

Се сеќавам на една анегдота која била актуелна во времето на изградбата на социјализмот. Некој повратник од Америка, кој живеел таму во триесеттите години за време на големата светска криза, го ангажирале комунистите да зборува на митинзите како жив сведок колку е лошо во Америка. "Американците се за никаде, велел тој пред насобраниот народ, само работат, и само работат, глава не дигаат од работа. Многу криминал. Голема сиромаштија. Леб не можеш да видиш со око. Нема леб во Америка". "Па што јадат", дофрлил некој од публиката. "Само месо и салата", одговорил подготвено наивниот агитатор на светлата иднина, а публиката прснала во смеа. Денеска се' уште нема анегдоти и вицови за новата иднина на Македонија иако пропагандата на власта ми заличува на онаа по Народноослободителната војна.

Дали ние треба заличиме на европските градови со изградба на облакодери, цркви, џамии, сончеви градови, музеи за восочни фигури, старо-нови театри, старо-нови мостови и други грандиозни потфати. Мислам дека не. Тоа ми изгледа повеќе од пропагандизам дури и како навреда на народниот здрав разум. Тоа што постојат некои норми, стандарди, правила, законски акти, арогантната власт воопшто не ја возбудува.

Владата и нашиот премиер Никола Груевски удираат од небо право во ребро. Груевски прифаќа и веќе гледаме самиот осмислува идеи, а неговите верни следбеници се крстат пред својот идол и не е неочекувано да го прогласат во светец. Се чудам што нема никој похрабар во негова близина да му каже: господине Никола, почитуван премиере, ова не може вака. Вашата идеја е лоша и неостварлива затоа што европските и светските катедрали, цркви, грандиозни објекти, музеи, театри, парламенти, дворци, мостови се изградени во еден долг историски период кога тие држави доживеале голем процут на своите силни царства и империи. Големите богатства се добар дел и од грабеж што се одвивал со векови. Тоа светско наследство со столетија е пренесувано во Рим, Лондон, Париз, Москва, Берлин, Амстердам, Истанбул, и во другите големи европски градови, а по откривањето на Америка во американските метрополи Њујорк, Вашингтон, Чикаго... За тоа се водени големи војни и е пролеано многу крв.

Почитуван премиер, станува збор за историски периоди на големите империи и императори, цареви и кралеви, за колонијалните велесили кои владееле со светот во име на Бога, а во свое име освојувале територии, откривале нови светови. Сега во 21 век е утопија Македонија да ги имитира тие царства и да произведува кичерајски репринт. Архитектонски бофл. Провинцијализам.

На нашите простори, во нашата земја има, исто така, големи, грандиозни дела само, за жал, нашите комплекси не ни даваат просветление да ги видиме и да си го негуваме историското наследство што го има во изобилство и со непроценлива вредност. Не само што не знаеме да ги зачуваме и што воопшто не ги посетуваме, не ги изучуваме и проучуваме, не ги славиме, туку и покажуваме срамно незнаење за своето минато.

Како директни наследници на дел од античката цивилизација и историја на византиската култура и империја, како составен дел на Отоманската Империја и Среднове��овното српско царство Македонија има извонредно богатство и историски објекти со кои го задолживме светското културно наследство. Дали навистина знаеме колку вредат нашите византиски цркви и икони од пред 14 век, од кои половината веќе се преселија во светските музеи. Дали мислиме дека, на пример, катедралата во Келн и мостовите на Темза и на Сена се повредни од "Свети Пантелејмон" во Нерези или "Свети Ѓорѓија" во Старо Нагоричане, или од Камениот мост во Скопје и мостовите изградени во Османлиското Царство на Радика и во Кратово. Светот се воодушевува од "Свети Петар" во Рим. Постои ист таков кич репринт и во Монтреал, што не значи ништо за архитектурата. Не знам зошто помалку вреди "Света Софија" во Охрид од "Нотр-Дам" во Париз, чиј безначаен репринт, исто така, го има во Монтреал. Дали навистина знаеме дека Шарената џамија во Тетово и Мустафа-пашината џамија и Аквадуктот во Скопје се ремек-дела на отоманската архитектура.

Македонија изобилува со непроценливо историско богатство и огромно наследство кое не знаеме да го вреднуваме самите и е многу често предмет на разни грабежи. Всушност, во тоа е големата вредност, бидејќи сме составен дел на значајни цивилизации од античката историја, па се' до Втората светска војна. Ајде да се присетиме што знаеме за овие наши објекти кои почесто ги посетуваат византолози, ориенталисти, историчари, археолози, студенти од целиот свет отколку ние. Доаѓаат луѓето со географски и автокарти во рацете, со денови ги бараат за да ги пронајдат, сликаат и пресликуваат, мерат, пишуваат, препишуваат, прават докторски и магистерски трудови, си заминуваат воодушевени и вчудовидени од нашиот однос кон огромното богатство што го оставаме на дофат на секој што ќе влезе. А што правиме ние. Ништо. Ние го уриваме нашето богатство со благослов на политиката, правиме културен геноцид како Талибанците.
Навистина, сакаме ли да ѕидаме кули од карти, политички споменици за да го одбележиме владеењето на нашите нови водачи.

(продолжува)