Нуриел Рубини

Фискални лудории

Во САД го имаме најлошиот од сите возможни светови

Поделбата на напреден север и периферен југ во рамките на еврозоната веќе постои

Fискалниот стимул што повеќето развиени економии и пазари во подем го имплементираа во текот на глобалната рецесија 2008/2009 - заедно со монетарното олеснување и поддршка за финансискиот систем - спречија големата рецесија да се претвори во уште една голема депресија во 2010 година. Во време кога секоја компонента на приватната побарувачка колабира, помошта од повисоки владини трошоци и пониски даноци го запре слободниот пад на глобалната економија и креираше база за закрепнување.

За жал, стимулираното трошење и поврзаната санација на финансискиот систем, заедно со ефектот на рецесијата врз приходите, придонесе за фискални дефицити од редот на 10 отсто од БДП во повеќето напредни економии. Според Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и други, овој однос на јавниот долг кон БДП, на овие економии, ќе надмине 110 отсто до 2015 година, во споредба со 70 отсто пред кризата. Стареењето на населението во повеќето напредни економии долгорочно имплицира дополнителен јавен долг, што се должи на нецелосно финансираните пензиски системи и зголемените трошоци за здравствена заштита.

Според тоа, во повеќето напредни економии, дефицитите треба да бидат намалени за да се избегне фискален судар. Но, многу истражувања, вклучувајќи ја и неодамнешната студија од ММФ, сугерираат дека зголемувањето на даноците и намалувањето на владините трошоци имаат негативен краткорочен ефект врз вкупната побарувачка, со тоа зајакнувајќи ги дефлаторните и рецесивните трендови - и ја поткопува фискалната консолидација.

Во идеален свет каде што креаторите на политиката би можеле убедливо да се ангажираат за средни до долгорочни фискални приспособувања, оптимален и посакуван курс би било денес да се посвети на планираните намалувања на трошоците и зголемување на даноците, постепено во фази во следната деценија како што закрепнува економијата. На тој начин, ако на економијата и' е потребен друг целен фискален стимул во краток рок, финансиските пазари нема да одговорат со зголемување на трошоците за позајмување.

За жал, фискалната политика што моментно е прифатена од разни напредни економии остро отстапува од овој пат на уверлива среднорочна консолидација предвидена со краткорочен дополнителен стимул.

Во САД го имаме најлошиот од сите можни светови. Од една страна, стимулот стана валкан збор - дури и во администрацијата на Обама - многу пред победата на републиканците на изборите на средина од мандатот во целост да отфрли друга рунда. Од друга страна, среднорочната консолидација би била целосно можна во сегашната атмосфера на хиперфантастична приврзаност, каде што републиканците ќе го блокираат секое зголемување на даноците, а демократите ќе се спротивставуваат на реформите за дозволени трошења. Ниту има некаков притисок од пазарот со обврзници да се концентрира размислувањето на креаторите на политиката.

На периферијата од еврозоната, проблемот е спротивен: оние претпазливите за обврзници бараат Грција, Ирска, Португалија, Шпанија и Италија да спроведат концентрација на фискална консолидација во почетниот период или да гледаат како нивните трошоци за зајмување одат нагоре, ризикувајќи ги нивните пазарни пристапи и предизвикув��јќи криза со јавен долг. На пазарите не им е грижа дека концентрација на фискална консолидација во почетниот период ја влошува рецесијата и со тоа прави целта за намалување на долгот и дефицитите, како дел од БДП, да биде речиси невозможно за постигнување.

За да се избегне истрајна и деструктивна рецесија, фискалните и структуралните реформи наметнати од оние претпазливите за обврзници треба да бидат проследени со други политики на еврозоната што ќе го вратат растот и ќе спречат погрешни должнички динамики. Европската централна банка треба да ја олесни монетарната политика, со цел да ја ослаби вредноста на е��рото и да поттикне раст на периферијата. И Германија треба привремено да ги намали приходите - наместо да ги зголемува даноците како што планира - со цел да го зголеми достапниот приход и да ја стимулира германската побарувачка за добра и услуги од периферијата.

Ниту еден од двајцата најголеми играчи во еврозоната не турка политика конзистентна со враќање на одржлив раст во периферијата на еврозоната. Монетарната политика на Европската централна банка е премногу затегната; и Германија го концентрира фискалното штедење во почетниот период. Затоа периферијата е осудена на деструктивно дефлаторно и рецесивно приспособување што ќе ги забрза ризиците од рецесија, несолвентност, евентуално неизвршување на паричните обврски и веројатно напуштање на еврото.

Во Велика Британија новата влада даде неколку причини за концентрирање на фискалната консолидација во почетниот период. Оние претпазливите за обврзници можеби ќе се разбудеа ако не се имплементираше предвремено штедење; дефицитот беше многу голем, а јавниот сектор беше надуен; и секогаш е политички полесно да се имплементираат построги мерки порано во администрацијата, кога поддршката од јавноста се' уште е висока, а следните избори се далеку.

Секако, Велика Британија си игра со фискален оган и има потреба од одредено ангажирање кон претходно штедење. Но, етапното воведување на штедењето, а со тоа и концентрирање на приспособувањето во подоцнежниот период, би наметнало помал ризик за анемичното закрепнување на економијата, додека се одржува веродостојната заложба за фискална консолидација. Наместо тоа, владата би можела да излезе со план Б во случај планот А да доведе до двојна рецесија.

Накратко, оптимален пат за фискално штедење во повеќето земји би имплицирало концентрирање на приспособување во подоцнежен период, но уверлива посветеност на среднорочна консолидација, заедно со краткорочни дополнителни стимули кога ќе биде неопходно и ќе биде дозволени од пазарните услови, и со тоа избегнување на изгледите за дефлаторна и рецесивна спирала. За жал, главните напредни економии следат дивергентен пат - во некои случаи ќе ги одведе во спротивна насока во 2011 година. Како резултат на тоа, ризикот од должничка дефлација и евентуално насилни неизвршувања на должничките обврски во државниот и во приватниот сектор ќе се зголемуваат.

(Авторот е професор по економија на Факултетот за бизнис при Њујоршкиот универзитет, коавтор на „Кризни економии“ и пишува за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)