Фељтон

Македонско-бугарски историски контроверзии (18)

Поволни ветришта или пробни балони

Од сите бугарски политичари, во однос на македонското прашање најголем исчекор направи експретседателот Жељу Желев

Виктор Цветаноски


Mакедонија и таканареченото македонско прашање во Бугарија особено беше актуелно првата деценија по падот на режимот на Тодор Живков. Немаше избори, а тоа да не биде инициран�� и секој политичар внимаваше што ќе каже за него, ако сака, се разбира, да дојде на власт. Практично, меѓу политичарите и тогаш и денес постои премолчен консензус.

Секој оној што би се обидел да каже поинакво мислење од тоа дека македонска нација и јазик не постојат, ќе се осуди на политичко самоубиство. Но, и покрај тоа, понекогаш можеше да се слушне и поинакво мислење кое не беше ништо друго освен пробен политички балони за да се виде како ќе реагира чувствителната јавност. Најчесто за таквите поинакви мислења беа ангажирани политичари од понискиот ешалон.

По познатата гладна зима 1996/1997 година, кога претседател на државата беше Петар Стојанов се формира службена влада на чело со Стефан Софијански. Тогаш почнаа да дуваат некакви поповолни ветрови кон Македонија. Заменик-министерот за надворешни работи Валентин Добрев, на изненадување на сите, изјави дека новата влада на Бугарија е подготвена да ги прифати новите реалности во соседна Македонија - нацијата и јазикот. „Признавајќи ја државата, ние, се разбира, ги признаваме сите атрибути на таа држава, во таа смисла и Уставот и прописите во неа, дека официјалниот јазик во Македонија е македонски“, рече тој. Според него, официјалната влада најавила подготвеност Бугарија да направи разумен компромис и спорните прашања да се решат на цивилизиран начин. „Не го поставуваме прашањето за името на Македонија - некој да кажувал дека тоа не е Македонија, а на пример западна Бугарија или дека таму не живеат Македонци, а западни Бугари“, дообјасни Добрев.

Малку подоцна кога премиер на Бугарија стана Иван Костов, кон Македонија беше испратен нов позитивен сигнал што упатуваше на заклучок дека новото раководство на бугарската државата е подготвено да ги заборави старите соништа за Македонија како исконска бугарска земја. Бугарскиот историчар Боби Бобев, близок до власта изјави: „Порано или подоцна треба да ја признаеме македонската нација како таква. Штом луѓето таму се чувствуваат Македонци, исклучително е штетно да ги убедуваме дека не се тоа. Се разбира, во таа насока и на надворешнополитички план може да се заврши многу полезна работа. Зашто, македонската нација во никаков случај не значи откажување од нашата сопствена историја“.

Истовремено, тој нагласи дека Бугарија треба да престане да гледа назад во историјата и да се сообрази со реалностите на Балканот, без разлика на тоа колку тие се болни.

„Тие се болни. И тоа болни како за бугарското национално сознание, така и за моето сознание како историчар. Но, на крајот на краиштата, не можеме да не се сообразиме со нив. Си спомнувам дека писателката Ана Каменова го нарекува Охрид ’сината фантазија на еден народ‘. Но, ако продолжиме да опстојуваме на тезата за нашите браќа во Вардарска Македонија, ризикуваме да згрешиме. За тоа што се тие луѓе, какво е населението во Република Македонија може да изјави единствено самото население“. Според него, постоењето на една нација се определува од самото сознание на луѓето, а нејзините граници се оцртуваат од општиот јазик и културата.

Истовремено, тој потенцира дека бугарската јавност има потреба од сериозна објаснувачка работа. „Не можеме непрекинато да живееме со мислата за санстефанска Бугарија, за Бугарија на три мориња. Не можеме непрекинато да живееме во општествено-политичката практика со сфаќања кои се од крајот на 19 и почетокот на 20 век. Тоа е апсурдно“, нагласи Бобев.

Меѓутоа, и изјавата на Валентин Добрев и изјавата на Боби Бобев предизвика лавина реагирања. ВМРО на Красимир Каракачанов, дежурен чувар на бугарштината, ги обвини за предавство на каузата. Добрев неколку дена подоцна беше присилен да се негира самиот себеси. „Кога реков дека Бугарија треба да ги прифати реалностите во Македонија, немав предвид да се признае јазикот и нацијата“, демантираше тој. И историчарот Бобев плукна врз она што го кажа, поддржувајќи ја тезата дека Република Македонија е коминтерновска творба. „Отровните плодови на денационализацијата, вештачки создаден јазик со декрет, за жал, се факт“, изјави подоцна тој во една дебата, изразувајќи надеж дека Македонците ќе го осознаат заедничкото минато со Бугарите и ќе сфатат дека имаат ист родов корен. „Тогаш може да се покаже дека под пепелта тлее жар”, ќе заклучи Бобев.

Веднаш се виде дека со нивните први изјави власта сака да го почувствува пулсот на јавноста, која очигледно не можеше да го проголта тоа. Добрев и Бобев подоцна беа именувани за амбасадори, а Бугарија остана на старите негаторски позиции, што ќе се види од една официјална декларација на владата на Костов по обвинувањата на Георги Прванов дека признале македонска нација и македонско малцинство во Бугарија.

„Ако за време на последните две децении имало некаков национален процес на формирање, тој останал ограничен на територијата на бившата југословенска Република Македонија (БЈРМ) и никаков дел од бугарското население не учествувало во него. Никаков дел од бугарското население во минатото не припаѓало на македонската нација, зашто таква нација не постоела. Никакви територијални промени не настапиле во географската област Македонија од почетокот на сличен процес. Во тој однос е разбирливо дека бугарското општествено мислење, институциите и политичките партии во државата сметаат за исклучително тешко да го прифатат тврдењето за некакво македонско малцинство во Бугарија“, стои во декларацијата на тогашното Министерство за надворешни работи на Бугарија.

Поинакво мислење во однос на македонската нација од познатите тези на Софија имаше и експретседателот на Бугарија, Жељу Желев, кое најверојатно го чинеше втор мандат. Во книгата „Во големата политика“, тој пишува за својата посета на Скопје кога му беше промовирана на македонски јазик книгата – „Фашизмот“ . „Тука првпат ми беше поставено прашањето дали ја признавам македонската нација. Одговорив дека ние први ја признавме Македонија како независна и суверена држава. Тоа значи дека сме го признале нејзиниот државен суверенитет и нејзината територијална целост. Понатаму тоа значи дека немаме никакви територијални претензии спрема нивната држава. Што се однесува до тоа, дали го признаваме постоењето на македонската нација, тоа не е наш проблем. Тоа е суверено право на народот на самоопределување. И уште поточно: тоа е свето право на граѓаните на вашата држава, дури не и на владата, на официјалните државни власти. Така е насекаде во светот, во демократските држави. Ете зошто не сме тие кои ќе ви кажеме што сте по национална припадност. Вие сте такви, какви што се самоопределувате. Како демократи, должни сме да се однесуваме со уважување кон вашето право на национално самоопределување, да го почитуваме националното достоинство на вашите граѓани и ништо повеќе“.

Меѓутоа, бугарскиот експретседател и натаму тврди дека Македонците имаат бугарски корен, развивајќи ја тезата дека етничкото потекло, етничките корени на едно население и неговата национална припадност биле различни нешта. „Етничката генеза, етничките корени се нешто дадено, наследено како за одделни индивидуи, така и за различни поколенија. Поради тоа, човек не може да си го избира етничкото потекло. Тој е таков, како што му е дадено од родот, од историјата на неговиот народ. Откако мајка му и татко му, дедо му и баба му, како и нивните предци, биле Бугари, тој не може да има друг етнички корен освен бугарски. Но, по национална припадност, која се определува од националното самосознание и самочувство на човекот, тој воопшто не е должен да се чувствува Бугарин, т.е. дел од современата бугарска нација“, ја образложува својата теза Желев.

Меѓутоа, Желев по оваа изјава не направи нов исчекор. Тоа се покажа подоцна кога за време на посетата на македонскиот претседател Киро Глигоров на Бугарија договорените спогодби за соработка Софија не сакаше да ги потпише на македонски јазик.