Си велам

Пророштвото на Хобсбаум

Ерол Ризаов

Замина водечкиот историчар на 20 век со најјасна и најдобра оцена за грчкиот ултиматум за името на државата

Ерик Хобсбаум, водечкиот историчар на 20 век замина од овој свет. Посмртнина по оваа вест објавија светските медиуми. Хобсбаум почина во Лондон во 95. година од животот. До понеделникот покрај неговото име одеше задолжителната забелешка - најголем жив историчар. Од денот кога престана да му чука срцето, го следи додавката - водечки историчар на 20 век.

Во Македонија неговата смрт помина глуво. Иако е преведен на македонски јазик, малкумина знаат зошто е значаен Ерик Хобсбаум за нас, а уште помалку е позната неговата порака и предупредување до Македонците. Хобсбаум е единствен од големата светска научна елита, еден од големите интелектуални авторитети кој изрече јасна научна и политичка оцена за наметнатиот спор со соседна Грција. Хобсбаум пресече: се' во случајот со Македонија е далеку од академско прашање. На грчките интелектуалци им треба голема храброст да ја кажат вистината.

Хобсбаум не ја пишуваше само историјата, тој ја живееше. На крајот по речиси еден век живот и самиот стана историја и легенда. Напиша повеќе од 20 книги, од кои четритомната историја на 20 век ја одбележа современата мисла и зазеде посебно место во светски рамки. Ерик Хобсбаум е роден 1917 година во семејство на англиски Евреи во Александрија. Израснат е во Виена и Берлин, а во 1933 година, во времето кога Хитлер, доаѓа на власт во Германија, се населил во Лондон. Се школувал на Универзитетот Кембриџ, каде што со години предавал како професор, а подоцна стана икона на Брикебек колеџот. Член е на Британската академија на науките од 1978 година.

Хобсбаум за својот живот инсистираше да каже дека е возбудлив како на еден „викторијански свештеник“, алудирајќи на тишина и здодевна макотрпна работа која никого посебно не вознемирува. Но, самиот факт дека тој во Берлин се враќал од училиште дома кога Хитлер дојде на власт, дека му преведуваше на Че Гевара во Хавана, дека го виде мртвото тело на Сталин, го прави неговиот живот не помалку возбудлив отколку екстремниот 20 век за кој пишува. Во приватниот живот Хобсбаум беше голем љубител на џез-музиката и има напишано многу музички критики. Зборуваше повеќе јазици: англиски, германски, француски, шпански и италијански, а покрај нив ги читаше и разбираше холандскиот, португалскиот и каталонскиот јазик.

Да се вратиме на Македонија и на неговото драгоцено предавање за нас на Централноевропскиот универзитет во Будимпешта во почетокот на учебната 1994-1995 година на тема за иднината на народите од Југоисточна Европа. Еве што тогаш кажа еден од најголемите светски научни авторитети: „Најчестата идеолошка злоупотреба на историјата се потпира повеќе на анахронизам отколку на лаги. Грчкиот национализам и' го одбива на Македонија дури и правото на име, врз основа на тоа дека цела Македонија, всушност, е грчка и дел на Грција како држава-нација по се' судејќи уште од времето на таткото на Александар Велики, кралот на Македонија, кој станал владетел на грчките земји на Балканскиот Полуостров. Како и се' во случајот со Македонија, и тоа е далеку од академско прашање, ама им треба многу храброст на грчките интелектуалци да го кажат тоа. Зборувајќи историски, тоа е вистинска глупост. Не постоела грчка држава-нација или каков било поединечен политички ентитет на Грците во четвртиот век пред Христа. Македонското царство во никој случај не било некаква грчка или некаква друга модерна нација-држава. Во секој случај, древните Грци ги сметале и македонските владетели за варвари, исто како што подоцна ги сметале за варвари и римските владетели. Накратко, старите Грци сметале дека варварите не се исто што и Грците, иако без сомневање биле многу воспитани или внимателни да не го зборуваат тоа гласно.

Освен тоа, Македонија историски гледано е таква неразмрслива мешавина на етницитети што не залудно на мешаната француска овошна салата и' е дадено името маседоан (macedoine)- така што секој обид таа (мешавина) да се идентификува со поединечна националност не може да биде исправен. Заради непристрасност, и екстремниот македонски емигрантски национализам треба исто така да се отфрли...“

Ете ова го кажа Ерик Хобсбаум уште пред речиси 20 години, кога Македонија се соочи со грчкиот ултиматум. Ваков јасен и недвосмислен став за наметнатиот грчки спор предизвика симпатии и кај поголемиот број историчари, научници, интелектуалци и јавни личности. За жал, политичките интереси и настаните што следуваа покажаа дека пораката и пророштвото упатено до Македонците во последната реченица да се отфрли македонскиот емигрантски национализам стана официјална државна политика. Таа инфекција по античкото минато и потрагата по пославна историја стаса од Австралија како идентитетски и политички земјотрес во Македонија и направи многу штети.

На идните историчари Ерик Хобсбаум уште им порача: митот и лагите се значаен елемент во политиката на идентитетот со чија помош група луѓе денес се дефинираат себеси по етницитет, религија или со некогашните и сегашните граници на државите, настојувајќи да најдат некаква сигурност во несигурниот и разнишан свет зборувајќи: ние сме поинакви и подобри од другите. Луѓето што ги формулираат тие митови и измислици се учени луѓе, тоа се световни и верски учители, професори (се надевам не многу) новинари, луѓе од од телевизиите и радијата.

Во едно од своите интервјуа за „Гардијан“, Хобсбаум во 2002 година вели: „Загрижен сум околу сите видови истории за идентитетот. Идентитетот не е добра основа за историја. Но, најзагрижувачко е тоа што историјата, вклучувајќи ја и традицијата, во голема мера се измислени. Во последните 30 години имаше експлозија на локации каде што се откриваа културни наследства и се отвораа музеи. Особено по падот на комунизмот има формирање нови држави кои имаат потреба од измислување историја за да покажат колку се важни. Начинот на кој се прави ова е таков што се измислува или присвојува нечие минато... Денес светот е полн со луѓе кои измислуваат истории и лажат во врска со историјата, а тоа во голема мера се должи на тоа дека луѓето што го прават тоа, всушност, не се заинтересирани за минатото. Она за што се заинтересирани е нешто што ќе ги направи да се чувствуваат подобро...“

Како никогаш досега се потребни вистински историчари, укажуваше Хобсбаум. Ако нема скептични историчари, ќе ја преземат науката луѓе од типот „направи сам“ историја или луѓе кои работат во стилот„купи сега“. „А историјата е многу опасна суровина за националистички, или етнички, или фундаменталистички идеологии, како што афионот е суровина за дрогирање со хероин. Ако нема пристојно минато, тоа секогаш може да се измисли“.