Мислења

Централизирани и дисциплинирани

Ѓорѓи Спасов

Наместо да се унапреди демократијата во македонските партии, во раководењето со нив се применува железна дисциплина: или ќе ме следите или ќе бидете отстранети, вели лидерот

Клучната дебата меѓу официјалните носители на функции во македонските политички партии и нивните „дисиденти“ е има или нема доволно демократија во партиите.

Ако се погледа повнимателно, може да се забележи дека оние што се залагаат за повеќе демократија во партиите бараат, всушност, да се децентрализира власта во нив и клучните одлуки да не ги донесува само мал број функционери од најблиското окружување на лидерот заедно со него, туку да бидат резултат на демократска процедура во која ќе бидат вклучени колку што е можно поголем број членови на партијата, па и експерти надвор од партијата. Оној што бара демократизација на партијата најчесто, всушност, бара развластување на лидерот и смалување на неговата многу често апсолутна власт кога се во прашање одлуките за политиката на партијата во разни области и изборот на раководство на партијата, на кандидати за градоначалници и советници или за кандидати на пратеници, па и за другите државни функции. Тој бара воспоставување контрола врз апсолутната власт низ механизми што ја легализираат слободната внатрешна конкуренција на идеи и способности, која води кон побрзо модернизирање на партијата и постигнување највисоко единство, но врз основа на демократски договор и убедување.

Лидерите на сите партии во Македонија, секако, не се расположени да се откажат од својата апсолутна власт во партијата. Секој обид за нивно развластување и смалување на нивната моќ го квалификуваат како обид за „разбивање на единството во партијата“, за обид за создавање фракции и како непријателски чин од страна на оние кои не се задоволни од лидерот или кои „испаднале од игра“. Затоа нивната девиза гласи „следете ме или сменете ме“. Еден мора да одлучува за се'.

Ова е всушност моделот на политичките партии во Македонија што постои веќе 20 години. Сите тие при нивното формирање или „реформирање“ се нарекоа себеси демократски. Така го добивме Социјалдемократскиот сојуз, Демократската партија за национално единство, Демократската партија на Албанците итн. Но независно од името, реалната моќ во сите тие партии остана сите изминати 20 години во рацете на нивните лидери. Сите донесоа статути со кои го прифатија принципот на дотогашната комунистичка партија за внатрешно политичкото одлучување кој беше познат како „демократски централизам“, а клучни вредности за нив станаа, не демократијата и почитувањето на слободата на говорот, туку „единството на партијата“ и дисциплинираното спроведување на донесените одлуки и заклучоци на партијата. Од недемократските партии тие преземаа уште еден принцип. А тоа е апсолутната власт на лидерот на партијата. Врз основа на таквата нивна моќ станува и правило дека ако партијата победи на изборите, нејзиниот лидер ќе биде претседател на владата, а ќе остане и претседател на партијата. Со оваа апсолутна моќ, партискиот лидер е единствениот во партијата кој може да дели награди за лојалност и казни за непослушност. Бидејќи партиите не живеат од собирање партиска членарина, туку од пари на богати и тајни спонзори на лидерите и од поддршката на сопственици на телевизиите, реално тие ја делат моќта само со мал број членови од најтесното раководство на партијата, со дел од богатите и тајни спонзори и со сопствениците на медиумите кои најчесто имаа и свои мали партии како додаток на нивниот бизнис и се нивни коалициски партнери.

Формално гледано, партиите во Македонија не се дефинирани со статутите како султан партии. Но, реално тие така функционираат. Формално постои демократска процедура за избор на делегати за конгрес, за предлагање членови на централното раководство, па дури и за кандидирање за градоначалник, советник или пратеник. Но, последниот збор во врска со тоа го има секогаш лидерот на партијата и успехот на секого зависи од неговата милост. Затоа и се случува кога таквите партии ќе ја освојат власта и нивниот лидер ќе стане премиер целата земја да се враќа одново во времето на еднопартизмот, при што постојат обиди и полицијата и судството и медиумите во земјата да се подредат на единствената партиска волја, односно на волјата на лидерот кој не е расположен својата апсолутна власт да ја дели ниту со судството, ниту со Собранието, ниту со медиумите.

Веќе 20 години во Македонија во секоја од овие партии се прават обиди со некакви статутарни измени да се ограничи апсолутната моќ на лидерот. Се формираат подмладоци кои имаат посебна организација и раководства, клубови на жени или се носат некакви правилници за кандидирање кои треба да обезбедат некаква моќ барем на општинските раководства. За жал, се' завршува со ставање под целосна контрола на лидерот на партијата, кој кога не е лично заинтересиран за кандидатура (да кажеме за претседател на држава) само ќе каже кој тоа треба да биде или покрај својот кандидат, како што тоа го направи Груевски, ќе стави некој кандидат за спаринг-партнер да глуми внатрепартиска демократија.

Оттука, идеите што одвреме-навреме ги пласираат некои поранешни фунционери на партиите за воведување непосредни избори за лидер во партијата, како прашања обично се отвораат и се затвораат на истата седница на која се поставени со заклучок на мнозинството дека тоа е нецелисходно, а би било дури и контрапродуктивно во време кога партијата е доволно демократизирана.

По парламентарните избори во јуни минатата година, можностите за демократизација на партиите се уште помали. Граѓаните и експертите дојдоа до заклучок дека нема веќе простор за други партии и сили покрај постојните големи партии и коалиции. Или ќе им се приклучиш или ќе пропаднеш. Со тоа моќта на лидерите на големите партии дополнително се зголеми, заедно со нивната ароганцијата. Апсолутната власт на лидерите е конечно промовирана во единствениот успешен модел за водење партија и секоја идеја за смалување на нивната моќ е „нецелисходна и контрапродуктивна“. Постои уверување дека во такви услови обидите за внатрешна демократизација на партиите уште долго ќе бидат осудени на неуспех. Македонија и следните 20-ина години може да остане наместо со една со 4 (по својата природа) комунистички партии кои ќе се менуваат повремено на власт. Но, авторитарниот модел на владеењето со земјата нема да се промени. Клучниот одговор на критиките ќе биде: И вие така правевте. А тоа е доволно оправдување за да не се менува ништо.

На последниот конгрес на СКМ кандидатот за претседател на партијата се избираше меѓу двајцата кандидати Петар Гошев и Михаил Даневски, а пред тоа се гласаше за нив и по општинските организации. Но тоа беше време кога некои млади членови на тогашниот ЦК таквата пракса ја сметаа за демократски исчекор. Сега расфрлањето со такви идеи е недозволива пракса од страна на „внатрешниот непријател“, кој е уценет, потплатен, корумпиран и човек на кого доцна му текнало да бара некакви промени. Но, сепак, според третманот на „отпадниците“ од кои некои како Љубе Бошкоски завршуваат во затвор, тие треба да бидат среќни. Постои, сепак, напредок во вантрепартиската демократија на големите партии кај нас. По смртта на Ленин, кога Сталин го информирале дека има членови на Политбирото кои не се согласуваат со него, одговорил: „Пренесете им дека или ќе ме следат мене или ќе ги испратам кај нивниот омилен Ленин“. Така и направил.

(Авторот е универзитетски професор)

Наш став



Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на „Утрински весник“ да биде влијателен глас на заедницата. Но, напоменуваме дека не се согласуваме секогаш со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и извртување на контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера. „Утрински“ се оградува од таквиот речник и конотации и ги смета за непримерни во јавната комуникација.