Мое ќоше

Пијавици за олигарсите

Ерол Ризаов

Зошто чорбаџиите се омилена предизборна тема на политиката

Деновиве видов еден инвентивен наслов на првата страница во некој од весниците. „Груевски ќе им пушта крв на олигарсите“. Тоа е омилена предизборна тема на политиката и во Македонија и на целиот Исток. Големиот озаконет грабеж на општествениот, државниот имот и природните ресурси и богатства е магнет за гласови во осиромашените земји на транзицијата. Некогаш лошата крв ја пуштале берберите редејќи пијавици на вените на болниот. Денес таа зла крв преку ден им ја пуштаат политичарите на чорбаџиите, прикажувајќи ја како одмазда да не' утешат за нашата несреќа и беда, а ноќе како пијавици цицаат од вените на олигарсите. Партиите во Македонија со одржуваат во живот со трансфузијата од таа крв.

Одамна граѓаните препознаа дека не се работи за праведна трансформација на сопственоста како што тогаш се нарекуваа законските решенија за државното да стане приватно. Оправдувањата дека не е можен нов политички и економски систем без брза приватизација и промена на сопственоста не држеа вода, бидејќи и во најразвиените европски земји се' уште еден добар дел од сопственоста, особено големите системи, се во рацете на државата. Драматичната брзина на промените предизвика ломови во свеста на илјадници луѓе, особено со „револуционерното“ законодавство, рамно на национализацијата, експропријацијата, аграрната реформа 1945 година, само сега во обратна насока. Тогаш комунистите го зедоа имотот на богатите да се даде на народот, а сега демократите го зедоа имотот на народот за да направат нови богаташи. Две такви тектонски промени во период од само 45 години предизвикаа Македонија да нема ни вистински капитализам, ни изграден социјализам, ни права аристократија и буржоазија, ни моќна работничка класа, ни критична маса, как�� најсилен адут на средната класа. На двапати за нецел еден човечки живот се' е уништено во моментот кога стасува тестото за мирни еволутивни промени.

Распадот на големиот југословенски пазар во време на мирно преземање во приватна сопственост на претпријатијата со социјалистички модел и со превработеност, со нивно изложување преку ноќ на либерално капиталистички односи, направи вистинска пустош во стопанството кое наеднаш стана нешто помеѓу капиталистичко и социјалистичко, ама без пазар за своето производство. Тие мастадонти за 22 милионски пазар со наглата промена на климата веднаш почнаа да умираат како диносаурусите во налетот на ледена ера. Нивното одржување во живот значеше отпуштање илјадници квалификувани и образовани луѓе.

Од друга страна, цели категории население во разни општествени дејности останаа без својот дел од државниот имот иако вложуваа свои пари во тоа. По капиталистичката западна логика, требаше да бидат акционери во сите големи системи кои се градени со нивни пари и работа. Тоа особено се однесува на телекомуникациите, патиштата и железницата, на целата инфраструктура, електричните мрежи, трафостаници, енергетски објекти, рафинеријата, термоцентрали, хидроцентрали, вештачки езера, водоводи и системи за наводнување, во здравството, во образованието и редица други дејности до рекреативни објекти за кои беа воведени посебни даноци и давачки, заеми, самопридонеси и младински работни акции, при што се вложени огромни пари, голем труд и дел од животот на граѓаните. Македонската приватизација ги остави голем број граѓани со прстот во уста, ограбени, без својот имот за што издвојуваа средства цел работен и животен век. Никогаш не е доцна тие да се обесштетат со државни акции во големите системи кои се' уште се во државна сопственост. Ова може да биде добра тема за власта и за опозицијата пред избори. Можеби е време за ваучерите на Петар Гошев. Никогаш не е доцна.

Сосема нешто друго е што политиката со својот популизам, редовно пред изборите, го насочува вниманието кон добропознатите олигарси. Главно кон сопствениците на приватизираните компании кои работат успешно. Државата секогаш може да ја санкционира нивната приватизација доколку има прекршувања на законите. Но, очигледно тоа не и' оди во прилог на ниту една власт. Другите партиски олигарси кои стекнаа огромни богатства на сомнителен начин останаа прилично анонимни и целосно заштитени. Повиката е главно врз неколку успешни луѓе кои ги надградија неколкупати приватизираните компании. Никогаш во Македонија не е отворено прашањето што се случи со големите имоти, со големите корпорации и фабрики кои исчезнаа без трага и глас во транзицијата. Политиката не се фаќа во костец со неуспешните и пропаднатите. Тие не носат изборни поени.