Си велам

Најголемиот грабеж

Ерол Ризаов

Кој најмногу ги ограби граѓаните на Македонија

Приватизацијата или големиот грабеж е најжешката и најчеста дежурна тема на транзицијата. Политичарите редовно ја актуализираат ког�� ќе се испразнат партиските каси, а особено кога наближуваат избори. За обичните граѓани тоа е најтажната балада за едно трагично време кога полни со надеж, ја чекаат демократијата, а дочекаа голема пљачка на имотот што го создавале генерации и генерации и за што издвојувале големи средства на штета на сопствениот стандард.

Во битката за власт политичарите ловат поени на тема приватизација и меѓусебно се обвинуваат кој повеќе го ограбил народот. Нашите или вашите. Особено политички профитабилни се нападите врз т.н. олигарси, тајкуни, транзициски богаташи, воени профитери. Штом зачестат овие напади, се ближат избори или големите партии се во финансиска криза, па пред да почнат да ги рекетираат компаниите, прават фронтален напад преку медиумите.

Се појавуваат на јавната сцена и разни директни учесници во подготовката и во усвојувањето на законите за приватизација, луѓе што биле на најодговорни позиции во доменот на носење одлуки. Тие денес во стилот - јас му реков на Глигоров, тој ми рече мене... јас не се согласив со таков закон, ама мене не ме прашаа, јас не сакав да учествувам во тоа. Така пишуваат денес некои учесници што имаа пресудна улога. А, сите кренаа раце во парламентот почнувајќи прво од неговиот претседател.

Пишувањето транзициска историја од директни учесници во неа во стилот тој ми рече јас му реков...јас го викнав светскиот стручњак Стив Хенке. Да ги прифатеа неговите идеи, сега ќе течеше мед и млеко. Тие го викнаа Ченто од Лондон. Тој не направи ништо... итн, итн се прикаски за мали деца особено кога некои од директните учесници се веќе починати, а некои не се во состојба да одговорат.

Не се пишува поновата македонска историја со тој ми рече, јас му реков. За вакви крупни закони сите работи на предлог на владите се одвиваат во парламентите. За сето тоа постојат документи, расправи и записници. Во најмала мера сега е подло од директни учесници во директни настани да слушаме и да читаме дека тие имале подобри решенија, ама, ете, ги спречил претседателот Глигоров, првиот премиер Кљусев или некој друг. Дури и основачот на партијата на тогашните Реформски сили, Анте Марковиќ, не е поштеден и поради дневно-политичка конјунктура неговите инсталации во Македонија се осмелуваат да го критикуваат него и неговите закони инволвирани во македонската приватизација што, секако, е крајно неморално и неетички.

Сега тие луѓе зборуваат за тоа дека биле заговорници да се поделат ваучери со што секој граѓанин би бил обесштетен, а можат да се слушнат и други будалаштини за македонската приватизација. Колку што и' е познато на јавноста на Македонија, во тоа време за ваучери се залагаа само Петар Гошев и неговата политичка партија, неколку економисти и новинари. Од политичките елити на власт никој јавно не се произнесе против Законот за приватизација. Мала е утехата што ваучерите во земјите каде што се воведоа не им донесоа многу среќа на имателите. Тие лека-полека за мали пари се преселија токму кај олигарсите. Затоа во цела Источна Европа во сите земји на транзиција приватизацијата стана голема болна тема, се доживува како голем грабеж на граѓаните и секогаш служи за политичка пресметка меѓу партиите. Се тргна, наводно, од доктрината дека не е можно да се инсталира нов повеќепартиски демократски систем без промена на сопственоста.

Најголемите енергетски, телекомуникациски, железнички системи се државни, а постојат и големи државни банки, стратегиски компании, универзитети и болници. Сето тоа брзо се заборави, дури се заборави и најголемата специфичност на југословенските републики, а тоа е што во тоа време постоеја три вида сопственост: државна, општествена и приватна. Ако, се разбира, не се се земе предвид сопственоста на верските заедници. Изедначувајќи го општествениот имот со државниот, преку ноќ е направен најголемиот грабеж во поновата историја на Македонија. Тоа беше десет пати поголема пљачка од онаа што е направена во 1945 година со национализацијата, конфискацијата и аграрната реформа. Целиот општествен имот наеднаш стана државен, а државата со револуционерни закони како во време на диктатура воведе нов систем на национализација со кој се одзеде имотот на тие што го создале. Прво, нас вработените што директно со сопствени средства го создававме тој имот, а потоа на цели категории население што со години одвојуваа свои пари за изградба на капацитети, кои тогаш беа ограбени, со нивно поддржување без никаков надомест. Така се создаде една трагична ситуација кога се уништи македонската средна класа.

Во Македонија најголем дел од имотот беше во општествена сопственост или во државна, а најмалку имот имаше во приватна сопственост, каде што, главно, доминираше обработливо земјиште, кое беше во приватна сопственост над 80 отсто. Но, главно, поделен на парцели од по десет до петнаесет декари по семејство. Големите обработливи површини земја ги имаа големите земјоделски комбинати, кои сега речиси сите до еден се пропаднати. Во една ваква какафонија се создаде хаотична ситуација кога основачите на компаниите, луѓето што ги создале големите македонски гиганти, најпрофитабилните компании, да останат надвор од приватизацијата без еден денар надомест. Опљачканиот имот од граѓаните како општествена сопственост заедно со државниот имот се продаваше во бесцење. Гротескно и докрај апсурдно е, ама грчки државни компании купија македонски компании во општествена сопственост, меѓу кои стратегиските Рафинеријата и Стопанска банка како и најпрофитабилните кои на Грците им направија огромни економски и политички профити. Тие уште на цел глас се фалат дека се најголеми инвеститори во Македонија.

Запад никогаш не разбра што е тоа општествена сопственост. Даваш 1.000 германски марки за телефонски приклучок колку што изнесува годишна плата на еден работник. Со твоите пари се гради телефонска мрежа и денешен „Мобимак“, а потоа тој се продава, а ти од тоа немаш ништо. Денес таа инвестиција од годишна плата во мрежата на „Мобимак“ би се сметал како акционерски влог. Тогаш тоа беше општествена сопственост. Или кога работниците се откажуваат од дел од своите примања и разни додатоци, а со тие пари се градат нови одморалишта, станови, базени, езера за рекреација, трафостаници што беа во општествена сопственост, а денес се нечиј приватен капитал без никаков надомест на вистинските сопственици. Или кога сите вработени издвојуваат 4 отсто цел работен век за изградба на општествени станови, а денес тие се приватни. Или кога граѓаните градат трафостаници со свои пари, а тие сега му се продадени на ЕВН како државен имот. Така е со сите објекти низ Македонија од т.н. месни самопридонеси, заеми за изградба на јавни патишта. Сето тоа го национализира државата како сопствен имот.

Сопственоста според Уставот и меѓународното право, никогаш не застарува. Затоа е потребно во Македонија да се поведе сериозна иницијатива и да се почне голема битка за нова денационализација на општествениот имот со што државата ги ограби граѓаните спроведувајќи неуставни закони.