Што да се прави? – се прашуваат во МАНУ

Спротиставени ставови дали авторите мора да бидат консултирани за нивните текстови во евентуалната нова енциклопедија

Билјана Јовановска

Напнатоста која во Македонската академија на науките и уметностите ја

предизвикаа спорните одредници во енциклопедијата поради кои таа е повлечена од продажба не стивнува, а академиците речиси секојдневно одржуваат состаноци за излез од ќор-сокакот во кој влезе институцијата.

Наспроти напорите со помалку лузни да се заврши ова грдо поглавје на Академијата, се појавуваат нови и нови проблеми кои дополнително го отежнуваат целиот случај.

Академик Блаже Ристовски не го менува ставот и вели дека Редакцијата направила сосема солидно дело и не планира никакви отстапки. Конкретно, главниот редактор на енциклопедијата смета дека енцикопедијата не е сопственост на издавачот и дека „МАНУ може да формира своја редакција и да направи своја енциклопедија, меѓутоа, не можат да ги користат материјалите од ова издание“. Ристевски не ги коментира правата на Изадавачот кој ги платил сите трошоци и авторски хонорари.

Во Агенцијата за авторски права, која е и стручен консултант на Академијата, тврдат дека во енциклопедијата има авторски права на поединечни текстови, определници, и при ново издание тие би требало да бидат консултирани дали нивното дело може да биде повторно објавено. Но, исто така велат дека треба да се види под кои услови авторите ги остапиле своите авторски парва и дали договорите предвидуваат такви одредби. За големите „кастрења“ во определниците, велат, нормално било секој од авторите да упати реакција, зашто без нивна согласност енциклопедијата не можела да биде објавена.

Ова, пак, отвора нови дилеми, зашто одделенијата во Академија досега најстручно и најкомпетентно се изјаснија дека се направени премногу грешки и пропусти за тие да можат да се коригираат, па оттаму бараат сосема ново издание. „Што повеќе ја гледаме оваа книга, заклучуваме дека таа не треба да оди вака кај читателите, бидејќи дава неадекватна претстава за сите тие работи што се опфатени во неа. И главна дилема е да се прави нова енциклопедија или оваа да се поправа. Според мене, ова не може да се поправи“, вели акад. Милан Ѓурчинов.

Иако никој од академиците вчера не сакаше јавно да го коментира ставот на Ристовски, неофицијално, тие забележуваат дека никој, вклучително и главниот уредник на енциклопедијата, не можат да се ставаат во улога над институцијата. Средствата за ова капитално издание се издвојувани од државниот буџет близу десет години и и' беа наменети на енциклопедијата, чиј издавач е Македонската академија на науките и уметностите. А таа, Академијата, не е ниту приватна сопственост, ниту акционерско друштво, туку е финансирана од државата, така што поединци во неа не можат да манифестираат сопственост над целата енциклопедија. Доколку повеќе што и самата Редакција веќе не е единствена, а јавна тајна е дека ниту една определница не е авторизирана од пишувачите. Значи, нелогична е ваква задоцнета грижа кога и при изготвувањето на енциклопедијата не биле почитувани авторските права. Најголемиот дел од определниците дознаваме дека биле „касапени“ по мерка и видувања на главниот редактор, за на крај да станат непрепознатливи и за нивните автори. Биле вршени крупни измени, без претходни консултации со пишувачите.

При изработката на некогашните исклучително квалитетни енциклопедии издадени од Југословенскиот лексикографски завод, на пример, по редакциското читање секоја определница им била враќана на авторите и дури по добиена согласност од нив со евентуалните корекции, тие биле пуштани во печат. При подготовката на Македонската енциклопедија главниот збор го имале редакторите и уредниците, па сега академиците излегуваат со оценки дека 90 отсто од определниците од областа на општествените науки не заслужуваат да се најдат во едно вакво издание. Или, дека тие се фалични и нелогично е новата редакција и идните автори да се потпираат на нешто што е лошо оценето и што ја деградира институцијата која стои зад изданието. Потенцираат дека ниту една институција која држи до својот кредибилитет нема да си дозволи луксуз да објави труд кој не е рецензиран и авторизиран. Кај нас се случи спротивното.