Мое ќоше

Ќарот на банките

Ерол Ризаов

Се' си има своја цена, па и парите

Ги читам деновиве моите колеги од економските рубрики кои во време на целосен диктат на политичките теми тешко успеваат да стасаат до првите страници на весниците. Со големи т��кстови, наслови и анализи ги зграпчија баснословните профити на македонските банки. Темата е навистина провокативна, тргнувајќи секогаш од неизбежното прашање како тоа кај беден народ и колабирано стопанство банките остваруваат толкави добивки од кои во сиромашна Македонија ви се врти во глава. Се спомнуваат бројки од над 200 милиони евра што заработиле „лихварите“ за една година, без да мрднат со прст, што би се рекло. Веднаш се сетив на американскиот црн хумор за „добрите“ адвокати и банкари. Само мртви банкари и адвокати се добри. Ајде, си реков, малку да ја расчепкам оваа тема иако од поодамна ме јаде јанsа зошто кај нас не се атрактивни за медиумите добивките на компаниите и успешните луѓе. Некако објавените добивки на големите македонски компании, освен во еден или два случаја, отсекогаш ми изгледаат многу помали отколку што има впечаток јавноста за нивната успешност и големина.

Така е и со банките. По ударните бројки од 200 милиони евра провизии и камати, читам колегите напишале и други податоци и факти кои многу пореално ја отсликуваат ситуацијата. Од силните провизии и камати, македонските банки, сите заедно, до една, одвај успеале да направат чист ќар, ни помалку ни повеќе, од околу 37 милиони евра. Тоа не е се'. Толкав е профитот на три-четири најголеми банки. Понатаму следуваат банки што работат на граница на успешноста, па следуваат повеќе банки кои имаат негативни финансиски резултати. Кога се' ќе се собере и одземе, македонските банки 2011 година ја завршиле со профит помал од 20 милиони евра. Кога ќе го соопштите ова на која било европска или макар регионална банкарска или гувернерска конференција, дека сите македонски банки лани оствариле добивка од 19 милиони евра, веднаш станува јасно колкави се економските потенцијали, успешноста и дострелите на вкупното стопанство на државата. Ако продолжите, пак, да го анализирате профитот од 37 милиони евра кај најголемите банки, брзо ќе ги откриете трендовите на намалување на добивката. Тогаш рендгенски јасна станува вкупната состојба во македонското стопанство, особено ако погледнете во делот на ризиците на банкарските пласмани. Или уште попрецизно колку добри и бонитетни компании станале ризични во враќање на кредитите соочени со економската криза. Можеби тука се кријат голем дел од причините зошто при толку високи банкарски приходи, толку се ниски профитите.

Парите како и секоја стока си имаат своја цена. Колку е поголема понудата и помал ризикот за враќање на заемите, толку парите се поевтини и полесно достапни. И обратно. Колку е помала понудата, а неизвесноста за враќање на долгот поголема, парите се поскапи и понедостапни. Така, кажано наједноставно, се регулира политиката на каматите и кредитното работење било со компаниите, било со граѓаните. Се разбира, носителите на монетарната политика и гувернерите имаат силни механизми за интервенција на пазарот на пари доколку се појават одредени аномалии и трендови кои можат посериозно да ја загрозат монетарната стабилност. Такви интервенции редовно и се прават, но и тие имаат своја цена. Покрај тоа, тие интервенции не смеат да бидат над и надвор од економските законитости. Штом почнува државата да чепка по политички допадливи интервенции во монетарната власт, се изродуваат многу подлабоки кризи чие стампедо станува незапирливо со катастрофални последици. Затоа, чинам дека профитите и, воопшто, работењето на македонските банки годинава не се многу за завидување отколку што се чини тоа на прв поглед. Добро е што Македонија има стабилност во банкарското работење, но трендовите се загрижувачки, бидејќи тие директно произлегуваат од вкупните состојби во стопанството и се' помалата финансиска моќ на граѓаните. Се' уште дознаките од странство и штедливоста и во сиромаштија како повеќевековна традиција се најстабилните извори на банкарското работење.

За мене лично, многу поатарактивна тема во сферата на профитите и добивките се јајцата што ги несат трите златни кокошки „Телеком“, „Окта“ и „Усје“. Таму навистина има чист ќар од околу 200 милиони евра секоја година. Како се прават тие големи добивки и каде завршуваат мислам е вистинската жешка тема. Што мислите Вие.