Мислења

Архитектурата во бездна

Георги Константиновски

Новиот изглед на главниот град ја навредува професијата архитект. Него го создаваат војници на некоја анонимна легија

Животот можеме да го подобриме ако максимално ги искористуваме и применуваме светските дострели на полето на науката, техниката и градежништвото.

Од последните настани во областа на архитектурата не само што се враќаме со стотици години наназад туку, што е уште пострашно, паѓаме во бездна! Архитектурата која го преплавува нашиот главен град ја девалвира и навредува професијата архитект. Ја создаваат војници на некоја внатрешна анонимна легија. Место за квалитетни творци нема. Во Македонија постои огромен потенцијал на млади, способни и талентирани архитекти. За жал, еден мал дел под изговор „се борам за корка леб“ подлегнуваат на притисокот кој систематски се спроведува преку министерствата. Во конкурсите речиси задолжително се сугерира да објектите се проектираат во некој зајмен стил од минатото. Голем срам е да му се сугерира на творецот како да проектира. Зачудувачки е во денешно време да се бега од современата светска архитектура и тврдоглаво да се продолжува со имитирање. Секоја имитација не е ништо повеќе од целосно изобличување на оригиналот! А тој оригинал е создаден во некое време во коешто стручните и духовни вредности биле подредени на тогашните научни, технички и технолошки вредности. Денес времето бара да се оди во чекор со него, во чекор со XXI век.

Во 2007 и 2008 година започна жесток напад на суверенитетот на Скопје. На левиот брег на реката Вардар со засилено темпо се уриваше угледот на архитектурата во нашиот главен град. Изникнаа објекти во забранетата зона за градба - во рекреативната зона покрај реката, во т.н. Мал ринг без никакви претходни студии и анализи за нивната оправданост, било од економски, било од архитектонско-урбанистички аспект и без консултации и барање стручно мислење од највисоката стручна Асоцијација на архитектите на Македонија. Доволно беше да им се укаже на намерниците дека е тоа зона забранета за градба (стручна препорака од врвните експерти на Обединетите нации) и дека таа зона покрај рекреативен карактер, има и еколошки непроценливо значење. Се градеше по наредба и желба на неуки и привремено образовани челници. Нивна нескротлива желба беше да се идентификуваат со апсолутистичките владетели и да влезат во историјата како добротвори за кои со „одушевување“ ќе зборуваат идните генерации. Но, едно е да се има добро мислење за себе, а сосема е друго како тоа ќе биде вреднувано во стручниот сталеж и од идните генерации.

Тие му нанесоа злосторство на Скопје: градот доби најгрда архитектура која во очите на архитектите и целиот цивилизиран свет ќе остане како црно петно. Резултатот е збрка од објекти кои меѓусебно архитектонски воопшто не кореспондираат и кои со своите непромислени и меѓусебно нехармонизирани волумени му го одземаат видикот на симболот на Скопје, Калето од главниот плоштад.

По две поминати години, се направи уште едно далеку поголемо архитектонско-урбанистичко злосторство со изградбата на објектот на Уставниот суд, Државниот архив и Археолошкиот музеј, како и другите новоградби на самиот потпорен ѕид од коритото на реката Вардар со бескрупулозно узурпирање на крајбрежната парковско-рекреативна зона, најголемиот благодат што му го подарила природата на градот, а која не им припаѓа само на скопјани, туку и на сите граѓани од нашава земја. Жестокоста продолжува со изградба на административни објекти пред лицето на Културниот центар на градот во архитектонски стилови од времето на средниот век! Новите објекти треба да го покријат „срамот“ од се' уште недовршениот антологиски комплекс на Културниот центар којшто претставува врвен пример на современата светска архитектура. Тој со своите благо закосени волумени просторно, визуелно и физички го проширува коритото на реката Вардар, што претставува квалитет од највисок степен. Спротивно на оваа концепција со изградбата на сите новопроектирани објекти на овој дел од брегот, Вардар ќе го претворат во КАНАЛ! Од посебна корист ќе биде ако се изнесе мислењето на експертите на Обединетите нации дека на брегот на реката Вардар во појас од 600 метри на двата брега од коритото поради високата сеизмичност не смее да се гради каков било објект! Сепак, добро е да се каже дека денешната техника може да ја совлада сеизмиката, но притоа објектот ќе биде повеќекратно поскап, а таков „луксуз“ не би си го дозволиле ни најбогатите држави во светот!

А што станува со објектите изградени во крајбрежната зона помеѓу мостот „Гоце Делчев“ и Камениот мост. И тука се направени големи урбанистички грешки. Градежниот ансамбл под Калето со своите високи волумени речиси целосно го оневозможуваат слободниот видик од плоштадот кон него! Тука повторно ќе се навратам на препораките од експертите од Обединетите нации кои сугерираат да се забрани изградба на какви било објекти во негова близина со цел да се зачува единствениот и редок бисер што го има градот Скопје како неповторлива привилегија! Што се однесува до локацијата на новиот театар, исто така, од урбанистички аспект таа е погрешна. Главниот влез во репрезентативен театар безусловно бара да биде ориентиран кон плоштад!

Ако ја анализираме, пак, архитектурата на сите објекти во овој урбанистички ансамбл (не е потребно да се биде стручно лице), ќе се забележи дека помеѓу нив не постои никаква архитектонска поврзаност. Сите се пионери сами за себе! Тука посебно треба да се спомне за архитектурата на новиот музеј. Жив срам за архитектите и посебно за градот Скопје! Ако е така, а така е, тогаш се поставува прашањето - кој е органот што донесува вакви лаички одлуки и дали со тоа не прави злосторнички престап кон своите граѓани?! Тука не постои извинување. Архитектурата, пред се', се оценува според надворешниот изглед!

Добро е да се спомне и за она што станува на десниот брег на реката Вардар во непосредна близина на Камениот мост, поточно на местото на поранешната Народна банка. Тука до оваа локација е Палатата на трговско-индустриската комора (проект од Милан Злоковиќ) - редок пример на модерната архитектура изградена во далечната 1933 година. Народната банка од архитект Богдан Несторовиќ, исто така, била изградена во 1933 година во духот на модерната архитектура. Овие два објекта со својата височина биле во заемна сообразност, почитувајќи ги основните правила во архитектурата за меѓусебна хармонија. Денес, по 78 години, по се' изгледа, архитектите не ги знаат основните правила за почитување на непосредниот амбиент. Овој новоизграден објект со својата височина изгледа застрашувачки. Тој воопшто не ја почитува околината и на ист начин како што се и објектите под Кале се јавува како јуришен Индијанец! Голем срам за архитектурата!

Но, кога заразата ќе навлезе и таму каде што не и' е местото, таа продолжува да инфицира и натаму по истиот пат! Беше објавено дека ќе се градат два нови објекта со висина од 10 ката на местото на паркот наспроти хотелот „Бристол“ на самата улица „Македонија“. Од урбанистички аспект, како и од аспект на зачувување на природната околина (тоа се парковите), ова е погрешен потег! Погрешен затоа што во сите современи градови како најголемо богатство се токму тие мали зелени оази кои имаат непроценливо значење за жителите на тие градови. Тие со посебна љубов се негуваат и служат за освежување на месното население. Верувам дека ова може и да се спречи од страна на граѓаните што живеат во непосредната околина, како и од друштвата на екологистите! Покрај сите досега наведени примери, овој би бил уште еден нов „бисер“, како и оној на левиот брег на реката Вардар пред Културниот центар и Комерцијална банка, кој има цел да ја обезвредни содржината на Скопје како модерен и современ град!

Градење само за себе нема посебно значење. Мотото „Подобро е да се гради нешто од колку да не се гради“ е комплетно погрешно! Прашањето е дали тоа што се гради има посебно значење за квалитетот на живеењето на граѓаните? Дали значењето на градење е задоволување некакви програми заради сопствена афирмација, а спротивна на општото добро? Значењето на градењето не лежи ниту во исполнувањето на дадено ветување дека нешто ќе се гради, ниту во фалшливото разубавување со објекти-имитации со застарени стилови.

Значењето на градење е оправдано само ако тоа се јавува како одраз на културниот, економскиот и хуманистички просперитет, а сето тоа засновано врз научни и стручни анализи чии темели лежат на современите дострели во тие области!

Архитектурата како мајка на уметноста не смее да биде жртвувана во име на самоволието и незнаењето!



(Авторот е архитект)