Не викајте ме Торбеш

Овој синоним за жителите на долнореканските села е погрден и навредлив. Барањето за прогласување етничка заедница Торбеши е несериозно и научно непоткрепено

Киро Кипроски


ГОСТИВАР - „Не викајте ме Торбеш зашто ѕвездите ќе ми изгаснат во очиве и ќе се исцедат како солзи на доенче. Не викајте ме Торбеш зашто ќе ми пресушат потоците во жиливе, а утробава одрана кожа ќе ми се стори“... Ова се стихови од песната „Не викајте ме Торбеш“, која наставникот по македонски јазик во Основното училиште „Маршал Тито“ во Жировница, Саме Жерновски, во седумдесеттите години од минатиот век ја објави во поетската книга „Распукани бигори“. Тоа е пораката до сите за да престанат со употреба на зборот Торбеш.

Синонимот Торбеш за жителите на долнореканските села Жировница, Ростуше, Скудриње, Јанче, Велебрдо, Присојница е погрден, навредлив и збор за потсмев. Голем дел од оваа популација се чувствуваат како Македонци со муслиманска вероисповед, а барањето за прогласување етничка заедница Торбеши за нив е несериозно и научно непоткрепено.

Половина век низ регионот на Долна Река каде што живеат 8.000-10.000 Македонци-муслимани сплеткареа разни емисари за да ги придобијат скромните луѓе. Тоа продолжи и во плурализмот. Партиите постојано им ветуваат интеграција во општеството и учество во трите власти. Но, ниту едно лице не е вработено, секогаш се ставани во категоријата други и непостојни. Токму затоа револтот е многу голем. Иако голем број Македонци-муслимани се со факултетски диплома од сите области, со години чекаат вработување, а за нив како никој да не води грижа. Ниту еден Македонец-муслиман не извршува јавна функција во Владата, на пример, министер, заменик-министер, државен секретар, а незначителен е бројот на вработените во државната администрација.

Тие се разочарани зашто пред секој попис на населението во Македонија се појавуваат радикални струи кои со изместување на историските вистини, со нечесна пропаганда и нереални ветувања се обидуваат да ги врбуваат, а со тоа да ги разнебитат.

„Долнореканци ја примаат со резерва, воздржаност и недоверба иницијативата за создавање заедница Торбеши. Ова име не било прифатливо, бидејќи секогаш го употребувале во негативна и навредлива конотација“, истакнува Мукрем Мехмеди, градоначалник на Општина Маврово-Ростуше. Тој додава дека возобновувањето на оваа стара идеја, пред почетокот на пописот, има за цел политизација, поради фактот што е промовирана од „Румелија“, а поддржана од ПЕИ.

Мемед Нурединоски, 78-годишен интелектуалец од Скопје, роден во Жировница, потврдува дека иницијативата за етничка заедница - Торбеши и намерата за нејзино вградување во Уставот, ја разбранува научната и пошироката општествена јавност, а посебно Македонците со исламска религија. „Ова што се случува последниве години не ме остава рамнодушен. Иницијативата ги повредува моите чувства, чувствата на Македонците со исламска религија. Таа идеја не доаѓа од научно докажани факти, туку од дневнополитички и лични амбиции и интереси на поединци“, категоричен е Нурединоски.

Притоа, тој додава дека во изминатите четири децении на сите пописи голем број на овие граѓани се декларирани како Македонци. „Барањето да се внесе во Уставот посебна етничка група Торбеши го понижува и навредува овој дел на македонскиот народ. Иницијативата на ‘Румелија‘, поддржана од раководството на ПЕИ, сака да ја повтори историјата, кога овој народ присилно беше третиран како Турци, Срби, Бугари, Албанци. Тоа би значело враќање во минатото. Зборот румелија е име на покраина во периодот на владеењето на Османлиската Империја“, објаснува Нурединоски. Неговата порака до актерите инволвирани во иницијативата е да не играат со судбината на овој дел од македонскиот народ. „Доста беа поделби. Вработувањата, поголемата застапеност во политичкиот живот... не се решаваат со формирање посебна посебна етничка група“, смета Нурединоски, според кого е потребно креативно и конструктивно ангажирање од сите надлежни фактори и избраните политичари.

Културно-научните манифестации на Македонците-муслимани израсна во општествена организација, со јасни цели и задачи на планот на културната и националната преродба на исламизираниот дел на македонскиот народ. Стојче Дојчиноски-Росоклија, член на Секретаријатот на оваа асоцијација, потсетува на седумдесеттите години од минатиот век, кога културно-научните манифестации на Македонците-муслимани организирала тематска расправа за меѓунационалните односи. „Уште тогаш било потенцирано дека муслиманите од словенско потекло, со мајчин македонски јазик и други етносоцијални карактеристики се Македонци“, потенцира Дојчиноски.

И покрај конструктивната работа, асоцијациите на Македонците муслимани се соочуваат со огромни тешкотии. Затоа што малцинските партии на Турците и на Албанците по секоја цена настојуваат да го закочат процесот на националната преродба и да ги асимилираат во Турци или во Албанци, со убедување дека Македонците ќе ги покаурат.

„Тоа за муслиманите беше неприфатливо. Мнозина се колебаа да се декларираат како Македонци, а тој процес трае. Дури се наметнуваат и нови варијанти, дека овие не се Македонци, туку дека се Торбеши, како посебна субгрупа, таканаречени румелија“, објаснува Дојчиноски. Според него, тоа нема никаква врска со Торбешите кои научно и во секој поглед се Македонци.

Оваа ситуација почна од пописот во 1971 година. Врежани во меморијата ќе останат зборовите на Мемед од долнореканското село Жировница. „Ние сме ист народ, од еден корен, од едно стебло, ама нашето гранче било калемено насила, сп��отивно на стопанот. Но, никој не може да не' оддели од коренот македонски“, рече Мемед.