МЕРИДИЈАНИ

Запад и Блискиот Исток

Даниел Корски и Бен Јуда

Пред два века пристигнувањето на Наполеон во Египет го најавило доаѓањето на современиот Блиски Исток. Сега, речиси 90 години по пропаѓањето на Отоманското Царство, 50 години по колонијализмот и осум години откако почна ирачката војна, револуционерните протести во Каиро укажуваат дека можеби во е тек уште една промена. Трите столба на кои беше изградено западното влијание на Блискиот Исток - силно воено присуство, комерцијални врски и низа држави што се зависни од доларот - се уриваат. Како резултат на тоа, Блискиот Исток што ќе се појави во претстојните недели и месеци може да биде потежок за влијание од Запад.

Првиот столб - военото присуство - датира од француската и британската окупација на делови од Отоманското Царство по Првата светска војна и бил зајакнат со воените врски од ерата на студената војна, создадени од САД и од Советскиот Сојуз. Во 1955 година Запад бил доволно силен да ангажира значајна улога на Турција, Ирак, Иран и Пакистан во еден вид западноазиско НАТО, познато како Багдадски пакт. Војната Јом Кипур во 1973 година беше едноставн�� илустрација за западното и советското воено влијание. Египетската армија употребуваше чехословачки ракети со калибар 130 мм, додека сириските „мигови“ се бореа против израелските „скајхоукс“ над Голанската Висорамнина. Но, американското и советското влијание не беше ограничено само на бојното поле. Во поново време воените капацитети во Персискиот Залив ги заштитуваа нафтените резерви на Алијансата од студената војна и ги одвраќаа и баатистичкиот Ирак и Иран на ајатолахот Хомеини, да ги зграбат богатите нафтени извори или да ги задушат маршрутите за извоз. Но, тој воен столб постојано се уништуваше. Прв знак беше неуспехот на операцијата „Орелска канџа“ за спасување за американските заложници во Иран во 1980 година. Друга пукнатина се појави со нападот на Хезболах од 1983 врз касарните на американската морнарица во Бејрут, што предизвика нагло повлекување на САД од Либан. Од инвазијата на Ирак во 2003, американските сили се повлекоа од Саудиска Арабија и открија дека нивната конвенционална воена моќ не секогаш се претвора во влијание на теренот.

Вториот столб на блискоисточната улога на Запад - комерцијалните врски - исто така, беше ослабен. Америка беше суштински трговски партнер за земјите од Заливот, но тоа сега се смени. Во 2009 година Саудиска Арабија извезе 57 отсто од суровата нафта на Далечниот Исток, а само 14 отсто во САД. Реагирајќи на таа фундаментална промена, кралот Абдула водеше политика „да изгледа источно“ од 2005 година, што резултираше со трговија во вредност од над 60 милијарди долари. Таа промена кон исток ја направи Кина поголем трговски партнер отколку САД, и за Катар и за ОАЕ. Речиси една четвртина од трговијата на Катар е со Кина, во споредба со нешто над пет отсто со САД. Исто така, 37 отсто од трговијата на ОАЕ е со Кина, Индија и Јужна Кореја. За многу земји од Блискиот Исток, она што го сака Кина сега е подеднакво важно како и американските интереси.

Конечно, САД веќе немаат низа релативно стабилни клиенти во регионот. Америка веруваше дека големата помош што ја раздаваше на Египет, Израел и Јордан гарантира стабилност и соработка и за прашањата од американски интерес. Тоа функционираше три децении, но сега врската ослабува. Темпото на опаѓање на западното влијание се чини дека се забрза изминатата деценија. Во 2003 година Саудијците јасно ставија до знаење дека веќе не можат да бидат домаќини на американските воени капацитети. Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху, и во првиот и во вториот мандат, одби да го следи американското сценарио за израелско-палестински мировен процес. И покрај тоа што беше седиште на огромна американска воена база, Катар задржа блиски врски со Сирија и со Иран. На сето тоа сега мора да се додаде бунтот во Египет. Како што се уриваат трите столба на блискоисточната политика на Запад, така се обликува нов Блиски Исток.

(Даниел Корски е виш политички соработник во Европскиот совет за надворешни односи. Бен Јуда е политички соработник во Европскиот совет за надворешни односи. Пишуваат

за „Проект синдикејт“.

„Утрински весник“ е дел

од мрежата на „Проект синдикејт“)