Бегство од Македонија

Зошто високообразовните кадри ја напуштаат Македонија? Братислав Станковиќ, научник со светско реноме, пропадна во својата матична држава

Горан Адамовски

Братислав Станковиќ е доктор по молекуларна биологија, дипломиран правник, професор со петнаесетгодишно искуство на врвните американски универзитети, автор на педесетина научни книги, а овдешната јавност го запозна како американски научник со македонско потекло, кој одгледуваше рози во вселената. Тој му е надворешен соработник за наука и технологија на македонскиот претседател Ѓорге Иванов, член е на владин кабинет за претприемништво и инованција, и е дел од работни групи на неколку министерства. Негова специјалност се истражувања и развој.

Но, Братислав Станковиќ веќе три месеци е невработен, оти во Македонија, вели тој, нема институција која ќе знае да го цени и вреднува неговото знаење и искуство.

Приказната започнува американски, а продолжува толку македонски. Каков ќе биде крајот - ќе видиме. Се' поизвесно е дека следното продолжение во животот на д-р Станковиќ ќе се одвива во САД, каде што работите имаат логичен тек и распоред.

Американскиот сон на Станковиќ започнува пред распадот на Југославија, кога заминува на постдипломски студии во Небраска, САД. Да се следи неговата работна биографија, а уште повеќе да се раскаже, не е воопшто лесна работа. Во 1994 година тој започнува да предава на престижниот Универзитет Висконсин, завршува и Правен факултет.

„Предавав на угледниот Универзитетот ‘Висконсин‘, кој според ‘Шангајската листа‘ е на 19 место во светот, заработував околу 235.000 долари годишно“, раскажува д-р Станковиќ.

Активен е на многу полиња, постојано аплицира за разни проекти, успева да влезе и во програмата на НАСА. Како шт�� пишуваше „Утрински“, во вселенскиот брод „Колумбија“, заедно со колегата Роб Маерс испратија минијатурна црвена роза со цел да утврдат дали во вселенета има услови за одгледување на растенијата. Розата успеа да ги преживее условите на микрогравитацијата во вселената, експериментот беше успешен.

„Помислив дека е време да се вратам во татковината, да и' помогнам на земјата во која сум роден. Знаете, кога живеете надвор, работите во матичната држава ви изгледаат романтично, вкусот на ѓеврекот, зајдисонцето кај Лагадин, сето тоа нема цена. Заедно со сопругата, исто така Македонка, која е мој партнер во работните проекти, пред две години одлучивме да се вратиме во Скопје“, ни зборува Станковиќ.

Брачните другари добиваат работа на Американскиот колеџ во Скопје. Платата им е по 40.000 денари. Станковиќ е баран од сите страни. Иако за тие обврски не добива ниту денар, сепак, му годи што претседателот и државните институции сметаат на неговото искуство.

Во меѓувреме, аплицира до Европската комисија за проект од програмата ФП 7. Конкурира во категоријата Реинтеграција на европски истражувачи, кои најмалку три години работеле надвор од Континентот. Лани го добива грантот, според кој, во наредните четири години треба да му бидат исплатени 100.000 евра (во два наврати од по 50.000 евра), а тој, на работното место, треба да формира Центар за интелектуална сопственост и трансфер на технологија. Тука, според неговото кажување, почнуваат проблемите.

„Најпрво, ми се јавуваат од Колеџот и ми велат дека на сметката стигнале 44.000 евра за проектот (недостигаат околу 1.000 евра). Потоа, со Деканот Марјан Бојаџиев седнавме да се договориме каде да го формираме Центарот. Се сретнавме три пати, по што Бојаџиев ми вели дека направил математика, според која, мене ми припаѓаат 29.000 евра, а останатите пари ми се одбиваат поради платите мои и на сопругата, закуп на канцеларија, режиските трошоци и друго. Одговорив дека можам да платам за канцелариите (околу 3.000 евра), а оти останатата сума ја сметам за рекет. Ми рече да размислам, истото му го порачав и јас. По извесно време, Бојаџиев ми рече дека може да си заминам, така и бидна“, раскажува професорот.

Во април годинава, Станковиќ добива отказ. Во решението се наведува дека професорот не ги извршувал своите работни задачи, ниту, пак, образложил зошто не ги врши предавањата по предметите Право на Европска унија и Вовед во право (на англиски јазик). Освен тоа, според Универзитетот, Станковиќ не поднел писмено барање за отсуство од работа, ниту добил писмена согласност да отсуствува од работа поради негово ангажирање за активности надвор од седиштето на Универзитетот.

Станковиќ смета дека сето тоа е само фарса, а вистинските причини се парите од грантот. Отказ добила и неговата сопруга, која лани користела породилно отсуство. Братислав објаснува дека немало логика таа да остане на работа, имајќи предвид дека таа е неговиот најблизок соработник. Проектот сега е суспендиран. Станковиќ вели дека Американскиот Колеџ испратил писмо до Брисел, во кое се тврди дека професорот не презел ништо да го формира Центарот. Тој, пак, веднаш се јавил и ги објаснил за што станува збор. Оттаму му рекле дека ќе треба да најде институција во која ќе го заврши проектот. Парите и натаму се на сметката на Американскиот колеџ. Станковиќ стравува дека ќе треба да оди на суд. Разочаран е од се' она што се случува во Македонија. Вели, дојдов со најдобри намери, оставив одличен живот за да и' помогнам на Татковината и несфатливо ми е зошто никој во земјава не прави ништо работите да се помрднат од мртва точка.

„Имам ќерка од една година, имам сопруга, семејство, после се', логично е да размислам да си заминам од Македонија и да се вратам во САД“, вели Станковиќ.

Професорот без согласност замина да предава во Унгарија

Професорот Братислав Станковиќ без писмена согласност замина да предава во Унгарија, со што го прекрши законот за работни односи. Поради тоа моравме за започнеме процедура за прекин на неговиот работен однос.

Ова го тврди деканот на Универзитет Американ Колеџ – Скопје, Марјан Бојаџиев. Тој потврдува дека добиле грант од околу 100.000 евра, наменет за реинтеграција на професор Братислав Станковиќ, како повратник од САД. Целта на грантот била формирање на Центар за заштита на индивидуална сопственост во земјоделието.

„За жал, есента 2011 година, професор Станковиќ замина од Македонија и изведуваше настава некаде во Унгарија. Со тоа го прекрши

Законот за работни односи, според кој н�� вработен кој не доаѓа три дена на работа му престанува работниот однос, но и Законот за високо образование - според кој наставник не може да врши настава на друга високообразовна установа, без согласност од матичната установа“, објаснува Бојаџиев. Тој додава дека професорот го продолжил ангажманот надвор од земјава и во пролетниот семестар 2012, а без при тоа да добие писмена согласност.

Потоа тие биле приморани да започнат процедура за прекин на неговиот работен однос.

„Исто така, ја информиравме Европската комисија дека проектот не можеме да го реализираме, од причина што главниот истражувач не е присутен во земјава. Исто така побаравме од ЕК сметка каде да го префрлиме авансот за проектот, кој беше исплатен во декември 2011 година“, вели деканот и додава: „Колку што се сеќавам, од страна на професорот Братислав Станковиќ беше побарано проектот да го пресели на друг универзитет.

Ние немаме никаков проблем со преселба, доколку истото биде одобрено од страна на Европската комисија. Нашиот универзитет е корисник на повеќе грантови за проекти во рамките на ЕУ, како на пример ФП 7 и ТЕМПУС. До сега не сме имале никаков проблем.Не планираме да имаме ниту од сега“.

Според него, средствата ќе бидат вратени или пренаменети, според налог од ЕК, бидејќи универзитетот не може да преземе обврска за реализација на проект, доколку носителот на проектот повеќе не е во работен однос кај нив. (Д.Т.)