Си велам

Скршено е новинарското огледало

Ерол Ризаов

Преку етерот на МРТВ има само една нијанса – портокалова

Во МРТВ во полн ек се убави козметички промени. Пластичната операција за разубавување на подостарената снеубавена убавица се одвива под полабава контрола на партискиот преродбенички конзилиум. За подлабоки суштински исчекори се сомневам дека ќе има место. Додека уште траат обложувањата дали ќе добиеме нов јавен сервис, или стар партиски билтен во ново пакување, без да ги обесхрабрувам агилните и ентузијастички впрегнати колеги, јавно искажувам длабоки резерви дека ќе го добиеме посакуваното медумско огледало во кое треба да се огледуваме сите. Тоа одамна е скршено во парам парчиња. Ни една технологија и современо студио не може да ја исправи искривената слика. Оваа власт е уште поригидна од сите нејзини претходници кои немаа демократски капацитет да поддржат формирање на вистински самостоен информативен јавен сервис. Но, сепак новинарите и уредниците можеа барем до некаде да ја критикуваат злоупотребата на власта. Денес тоа е незамисливо. Преку етерот што го емитува МРТВ има само една нијанса – портокалова. Зошто е тоа така има длабоки политички и економски интереси кои не дозволуваат Македонија да добие пример за професионализам, објективност, етичност, коректив на лошото новинарство и што се вели наш храм за враќање на достинството на професијата и изгубената доверба.

Кога политичките партии преку Парламентот почнаа да именуваат и аминуваат директори и главни уредници во Македонската телевизија и радио од поодамна стана јасно дека македонската пролет кај нас стартуваше со сериозна фабричка грешка. На почетокот тоа не се виде многу бидејќи се имаше донекаде усул, па се бираа на најодговорните места професионални и докажани новинари. Но, многу бргу МРТВ се претвори во понижувачка сопственост на властите каде веќе не беше срамно да се назначуваат за први луѓе докажани партиски активисти и политички симпатизери, бивши министри и секогаш актуелни пропагандисти. Партиската припадност и орентација станаа главен предуслов, посилен од професионализмот, да се води најмоќниот медумски гигант од исклучителна важност за развој на младата демократија, комуникациската култура, но и поширока едукација и објективно информирање на граѓаните што е основна карактеристика на ваков чуствителен државен јавен сервис. Како која влада се менуваше МРТВ длабоко тонеше во здодевен партиски билтен без речиси никакво влијание во јавноста. Предавањето на МРТВ во наследство од една на друга влада по секоја промена на власта од оваа некогаш угледна и моќна куќа направи тежок зависник кој граѓаните со години го бојкотираат и кој се претвори во буџетски потрошувач како вреќа без дно.

Сите обиди да се направат порадикални промени останаа безуспешни поради индифернтноста на владите и поради нивната незаинтересираност Македонија да добие современ и професионален јавен сервис. Нјависоките дострели на МРТВ стасаа до врвот во годините пред големите промени. Многу апсурдно и неверојатно, но сосема точно е дека со новата парламентарна демократија почна и падот и на јавниот сервис МРТВ и на тогаш пишаните медиуми кои беа главни носители и поддржувачи на промените и инсталирањето на новиот општствен, политички и економски систем. Појавата на комерцијалните приватни телевизии и нивната атрактивност и гледливост беше лепак за политичките партии и лидери. Преку сопственичките структури и разни бизнис интереси, партнерства и коалиции, коруптивно рекламирање, директни притисоци и драматични пресметки политиката успеа да ги стави под контрола најгледаните и најмоќни телевизии и медиумски куќи. Малите исклучоци имаат сериозни проблеми да опстанат на нерегуларниот медиумски пазар. Газдите најчесто се соочуваат со истото трауматично прашање кое го имале и имаат најголемиот број сопственици на медиуми: Како тоа јас да не влијаам на уредувачката политика во мојот медиум, за што трошам огромни пари за мала или никаква добивка, а да влијае таму некој политичар, во нашиот случај некој Никола, Бранко, Ахмети, Тачи...... Многу вода ќе протече по Варадар додека во Македонија се воспоставт вистинските професионални односи меѓу сопствениците, менаџерите, главните уредници, уредниците и новинарите од една страна, а од друга страна односите меѓу политиката и сопствениците на медиуми. И сето тоа да биде во рамките на новинарската професија, успешна деловност и комуникациска култура. Обично, релациите одат во следната насока: државниот врв прв уште одвечер ќе ги искара шефовите на комуникациските партиски центри, или можете слободно да ги наречете канцелариите за цензура, за лошиот третман и пласман на нивните големи достигнувања. Потоа партиските комесари почнуваат да врескаат и да вршат притисок на разни начини. Испраќаат порака до сопствениците што е тоа што толку многу го онеспокоило и налутило мудрото и безгрешно раководство. Заканите се некогаш со забрана за рекламирање, огласување и печатење што е смртна пресуда, а некогаш е тоа најдиректно со познатото рибање. Потоа пораките од сопстевниците драматично стасуваат до менаџерите и главните уредници, од тука натаму работите одат многу потешко отколку што можете да претпоставите. Менаџерите и главните уредници се изложени исто така на силен стрес бидејќи новинарите многу лесно препознаваат што се наредби одозгора, што е цензура и притисоци, што уреднички додворувачки услуги кога тоа никој од нив не го бара. Соочени со борба за гола егзистенција и за преживување новинарите се доведуваат во позиција против своите принципи да одработат нешто на што гледаат со гадење и потценување.

Во вакви услови на нерегуларен пазар, јавни жигосувања и прогласување на новинари за непријатели, предавници, кодоши со неплаќање на услугите и скратување на рекламите малкуте самостојни медумски оази се навистина благодет и надеж дека се не е изгубено. Нивното одржување со вештачко дишење најчесто е благодарение на филантропијата на сопствениците и чуството на мал број деловни луѓе со општествена одговорност која за среќа иако многу ретко се уште постои.Во ваков амбиент не е можно да се појави јавен сервис кој ќе биде вистинско огледало што значи новинарски професионализам во наезда на партиска пропаганда, јазик на омраза, невкус, провинционализам и примитивизам. Ете ова се нашите главни проблеми. Нивното решавање е цврсто поврзано со демократизацијата на Македонија. Како тие процеси кај нас назадуваат така и новинарството тоне. Обидите преку Законот за граѓанска одговорност за клевета и навреда ѓоа да му се помогне на новинарството е удирање празна слама по последиците кои произлегуваат од ограничените слободи. Во држава каде тужениот треба да докажува дека е невин, а не тужителот да ја докаже вината, тури му пепел.