Мислења

Современ македонски комунизам (социјализам)

Слободан Најдовски

Македонија нема шанса за напредок ако не стане современо демократско општество во кое слободата на поединецот е на прво место

Маркс и неговите следбеници го замислувале комунизмот како општество на благосостојба. Од денешен аспект комунизмот е синоним за диктатура и тоталитаризам. Тие два збора деновиве заземаат централно место во општењата меѓу власта и опозицијата. Главната забелешка на опозицијата е за нарушената демократија во државава и за тоталитаристичко владеење на владата предводена од ВМРО-ДПМНЕ. Наспроти нив, владејачката гарнитура, сама нарекувајќи се модерна конзервативна партија, обвинува за нереформираност на водечката опозициска партија, односно за нејзино дејствување како од времето на комунизмот (социјализмот). Без намера да носам заклучоци, низ компарација на четири сегменти на општественото живеење, ќе се обидам да поттикнам на размислување за сличностите и разликите во македонското општество пред деведесеттите и денес.

1. Почитување на мислење на малцинството

Една од карактеристиките на општественото уредување пред деведесеттите беше сатанизирање на мислењето на малцинството во општеството особено во единствената партија. На која било форма на изразување на незадоволство, мислење или став од одредена група која беше малцинство, се појавуваа „здравите самоуправни социјалистички јадра“ кои ја бранеа државата од реакционерните сили.

Според мислењето на денешната власт и нејзините поддржувачи со завршување на изборите во државата треба да престане секое спротивставување од страна на партијата која изгубила на изборите (станала малцинство во парламентот). Опозицијата нема право со демократски дозволени средства да ја „принуди“ владата на разговори за измена на предложениот буџет. Невладините организации и други форми на опозициско реагирање „се агентура“ на оние кои не и' мислат добро на државата. Се јавуваат многубројни друштва, организации и здруженија кои ја заштитуваат државата од опозицијата.

2. Вработување

Во толку критикуваниот социјализам имаше пријателски врски, непотизам, но имаше и реални конкурси и акции за вработување, па имаше некој редослед. Сите нововработени не беа и членови на партијата. Луѓето од, сега веќе, средната генерација паметат и период кога немаше потреба од партиска книшка дури и за раководни места во стопанството и државните институции.

Денес, не само во државните туку и во фирмите со приватен капитал, доминантна е препораката и улогата на партијата во одлучувањето кој ќе биде вработен. Постапката оди по редослед од предлагање на месните одбори до усвојување на општинските партиски органи. Незадоволните од решенијата за прием не се жалат пред органите на управување во претпријатијата и институциите кои објавуваат огласи, туку своите жалби и протести ги искажуваат во просториите на владејачката партија. Никој не порекна дека незадоволните од одлуките по огласот за последните вработувања во РЕК „Битола“ реагираа во партијата. Единствената разлика беше за силината на реакцијата, односно дали имаше само висок тон или и нешто повеќе од вербална расправија. А за раководител на државна институција од непартиска личност може само да се сонува.

3.Медиумите

Секогаш биле, се и ќе бидат огледало на нивото на развојот на демократијата во една држава.

Втората половина на осумдесеттите и крајот на социјализмот го карактеризираше појава на многу слободоумни новинари, а некои од нив и ден-денес се перјаници на квалитетното новинарство. „Млад борец“, „Пулс“ или некои телевизиски и радиоемисии од тоа време останаа недостижна височина за слобода на изразувањето.

Според државната телевизија, актуелниот премиер и партијата на власт не направиле ни една мала грешка која би ја посочиле во вести или за која би отвориле дебата. Македонската јавност е лишена од дебати на јавниот сервис на кои ќе се соочат аргументите на власта и опозицијата. Зар за ниеден новинар, од јавниот сервис или приватна телевизија, не е предизвик за актуелната ситуација да ги покани на дебата власта и опозицијата за настаните пред, за време и по 24 декември. Секако дека е, но или немаат храброст или претставниците на власта не прифаќаат. Цензурата и самоцензурата на новинарите и сопствениците доминираат во информативната сфера во Македонија.

4. Култура

Унко и Горан (Стефановски) во „темниот комунизам“ ја направија „Среќна нова ’49“ во која се препознаа се' уште многу живи, високи, партиски раководители. „Свадбата на Мара“, на Костов и Љубиша Георгиевски, го издржа притисокот на „сватовите“ од Централниот комитет на СКМ. Во „Натемаго на Филозофскиот факултет“, во битолски театар, партиски секретари си го препознаваа својот стил на говор. Познати архитекти, противници на рушењето на битолскиот театар, не жалеа за раководните функции во институциите во кои работеа.

Во денешно време, режисери и артисти излегуваат на протест заедно со некои квазиземјоделци. Денешниот театар, па и уметноста во целост, не се огледала на животот. Не ги отвораат и не ги прераскажуваат работите, туку се претворени во еден вид лесна забава и стануваат политикантски сфери од животот. Историчари на уметноста, архитекти, скулптори како да го изгубиле гласот за да проговорат, добро или лошо, за делата на до вчера конфекциската дизајнерка, која целосно го измени ликот на македонската метропола. Економско-социјалната состојба во државава и владеењето на партијата на власт не е тема на интерес на ниеден творец. Можеби извлекоа поука од Милчо Манчевски, кој по „Мајки“ преку ноќ стана неомилен кај довчерашните негови пријатели кои припаѓаат на партијата на власт. А состојбата во државава душа дала за ново читање на „Ревизор“, делата на Нушиќ...

Се распаднаа и системот и државата во која претходно живеевме бидејќи не ги издржа притисоците на демократијата. Споредбите во клучните сфери од живеењето и битисувањето на едно општество треба да го дадат одговорот каде се движи денешнава наша држава.

Македонија нема шанса за напредок ако не стане современо демократско општество во кое слободата на поединецот е на прво место. Способноста на поединецот ќе го одредува неговото место во општеството, а не припадноста на колективитетот без разлика дали е тој од партиска, етничка или друга природа.

(Авторот е поранешен пратеник)

Наш став



Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на „Утрински весник“ да биде влијателен глас на заедницата. Но, напоменуваме дека не се согласуваме секогаш со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и извртување на контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера. „Утрински“ се оградува од таквиот речник и конотации и ги смета за непримерни во јавната комуникација.