Мислења

Можен ли е Вотергејт кај нас?

Ѓорѓи Спасов

Основното барање на демократизацијата на партиите е ограничување на апсолутната власт на партиските лидери

Кога претседателот Ричард Никсон ја злоупотреби својата функција за партиски цели, со ��тавањето прислушни уреди во штабот на Демократската партија, тој се најде на голема мака. Еден човек од државната администрација, кој остана анонимен, ги информираше новинарите на „Вашингтон пост“, кои со страста за независно и истражувачко новинарство ги проверуваа наодите. А откако независното судство почна да се занимава со нив, Никсон мораше да поднесе оставка. Новинарите на „Вашингтон пост“ Боб Вудворд и Леонард Бернстајн за својата мисија ја добија Пулицеровата награда.

Се поставува прашањето можно ли е и во Македонија некој висок функционер, уште додека е на власт, да одговара за злоупотреба на својата фукција за партиски цели? Имаме ли ние во Македонија јавни службеници на кои им се поважни принципите на демократијата од лојалноста кон лидерот на партијата? Имаме ли новинари и уредници на кои им е поважна вистината од судбината на „пастирот“ или „папата“? И имаме ли судство кое би се дрзнало да ги испита гласовите допрени до јавноста за злоупотребата на власта од страна на актуелни функционери?

По моја оценка немаме. Да имаше, немаше да се случи јавно да биде констатирано дека, на пример, ВМРО-ДПМНЕ ја освоило власта на последните избори употребувајќи четири пати повеќе телевизиско време од она за кое што платила партијата, а сметката од која што треба да бидат платени тие трошоци е веќе затворена и тоа се смета само за прекршок. А во спектакуларна акција на истата таа власт се апси, се става во затвор и му се суди на еден од лидерите на мала опозициска партија заради „злоупотреба на функцијата во време на изборите во врска со некои стотина илјади подметанати евра од заштитен сведок на полицијата“. Тоа не се фер избори. И тоа не е фер општество.

Причината за бескрупулозно газење на принципите на демократијата во нашата земја, според мене, е градењето култура на подаништво внатре во партиите. Партиите во Македонија, од оние најмалите, како на Љубисав Иванов-Ѕинго, Борис Стојменов, Бојо Андрески и Амди Бајрам, кои се само додаток на нивните приватни компании и бизниси, па се' до големите како ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА, се организирани и функционираат на начин кој ја гарантира апсолутната власт на лидерот во нив.

Независно што тие партии во својот назив го ставија зборот демократски, како на пример: Социјалдемократски сојуз, Демократска партија за македонско национално еднинство, Демократска партија на Албанците и сл. внатре останаа целосно недемократски структури во кои на крајот за се' решава еден единствен деспот. Овие партии, по нивното формирање или реформирање, го задржаат принципот на „демокраскиот централизам“ во одлучувањето, со нагласка на централизмот, што значи „се расправаме внатре но не и надвор од партијата“ за да не чуе непријателот и на крајот да не се знае кој за што се залагал. Сите сме поденакво одговорни.

Второ, постојат разни организациски форми на дејствување како што се општинските организации, организација на младината, клубови на жените, органи и слично, (како во време на единствената комунистичка партија) но кога се решава за тоа која ќе биде конечната одлука на партијата или кој што ќе биде во неа и кој за која функција ќе биде кандидиран, последниот збор го има лидерот.Тој е единствениот кој има можност за делење награди и казни и најчесто тоа зависи од неговата оценка за лојалноста а не за способноста на кадрите, од кои некои би можеле да бидат и закана за неговиот престиж.

И трето, лидерот има право да го поставува прашањето на одговорност и да одлучува за одговорноста на личностите во пониските ешалони на организацијата, но не и обратно. Со тоа тој станува недопирлив и секако недоговорен.

Во Македонија членството на партиите не плаќа членарина. Тоа не е таму за да плаќа туку нешто да добие, ако може. Лидерите на партиите никогаш не инсистирале да се плаќа членарина, затоа што ако некој дава барем минимален прилог за партијата тој може да бара и одговорност. Партиите се финансираат од големите и тајни спонзори од бизнисот, кои ги финансираат сите големи партии, но парите ги даваат како инвестиција во лидерот, кој е или може да стане премиер, и од медиумските тајкуни кои се трудат да останат во нивна милост или да бидат нивни коалициони партнери.

Дел од корупцијата исто така завршува во партиските каси, но најчесто само лидерот на партијата е упатен во тајните на партиското финансирање и само тој знае на кого му должи партијата. Лидерот всушност располага со целиот имот на партијата, иако тој тоа располагање може формално да го покрие со одл��ки од надлежните органи на партијата. Овој модел на финансирање на партиите дополнително ја зголемува нивната моќ и затоа се случува некои од нив, како Љупчо Георгиевски на пример, според сопствено признание, да го завршат мандатот како „средно богат бизнисмен“, без кој било да постави прашање како можело тоа да се случи. Партиските лидери во Македонија за време на своите мандати стануваат авторитарни водачи, со апсолутна власт во своите партии, имуни на контрола и убедени дека за успех во борбата со сличните партии и лидери на нив мора „партијата да остане високо централизирана и дисциплинирана структура“, со апсолутната власт во рацете на еден човек.

Кога таквите лидери ќе ја освојат власта, тогаш тие и не знаат ништо друго освен по принципите со кои управуваат во својата партија да се обидат да управуваат и со целата држава. Државата, како што тоа сега го прави Груевски, се претвора во партиска држава. Тие не можат да одолеат да не биде партизирано се' во земјата и тие да се прашуваат за се'. Кај нас се стекнува впечаток дека сите партии се исти и дека кај сите лидери постои ист степен на нетрпеливост кон оние што ги критикуваат за деспотизам или за отсуство на демократија во партиите.

Основното барање на демократизацијата на партиите е барањето за ограничување на апсолутната власт на лидерите. Тоа е барање за замена на културата на подаништво со партиципативна култура на членството. Тоа е барање на механизми, за внатре во партиите да се ослободи креативната енергија на индивидуите, да се развие критичката моќ, луѓето да се ослободат од стравот, да бидат способни да побараат одговорност. Тоа е барање за кариерате на секој човек да не зависи од милоста на актуелниот лидер и само од лојалноста кон него туку од индивидуалната способност и лојалноста кон принципите на демократијата и кон идеологијата на партијата на кој и пристапил. Централното прашање во таа дебата е она што го има поставено таткото на социјалдемократијата Едуард Бернштајн. Како партиите (како и синдикатите) да станат школи за демократијата а не предворје за деспотизмот и подаништвото. Како партијата која бара промена на недемократската власт во земјата да биде гарант дека нема да воспостави исто таква власт ако ја добие довербата. Како да ги убедиш гласачите дека ако гласаат за промена на изборите нема да се смени само бојата туку и суштината на владеењето. А за тоа е потребна и малку поразлична партија од онаа што е на власт. Тоа е суштината на барањата за демократизација.

(Авторот е универзитетски професор)