Анализа

Банкарите ѕвонат

Радмила Шекеринска

Помал проблем е тоа што Македонија се задолжува забрзано. Поголем проблем е на што ги троши парите од новите кредити

Стојановски и Поповски се соседи веќе трета генерација. Имаат многу заеднички нешта: живеат во постземјотресните бараки со убава (но, не многу голема) градина, веќе навикнати на живот во поширока заедница; врзуваат крај со крај со една плата и една пензија, внуците им се во средно, а внуките неуспешно им бараат работа... Секој ден се гледаат за кафе, се жалат на состојбата, кукаат за проблемите, се радуваат на убавите моменти. Во наш типичен манир, отворено говорат и за своите финансиски проблеми, за рабушот во продавница, за неплатените радиодифузни сметки, за хонорарот кој синот го добил со петмесечно задоцнување, за нивите и старата селска куќа која со години ја продаваат. Едноставно... сиромашен човек нема што да крие.

Затоа, кога семејството Поповски пред три години подигна кредит – немаше никаква причина тоа да го премолчат пред своите соседи. Се пофалија дека процедурата не била особено тешка ниту долга. Им помогнала една братучетка која работи во банка па ги знае сите процедури. Ги собрале документите, потпишале административна забрана на платата на ќерката и добиле потрошувачки кредит. Добрите идеи брзо се шират. „Ако успеале соседите, зошто и ние да не се обидеме?“ – си рекле Стојановски. И би така. Заминале во истата банка, ја следеле истата процедура, ги добиле истите услови, па дури и ја побарале истата сума на пари. Системот кој функционира не се менува, нели?

Од тој момент почнале разликите. „Иницијаторите“ на задолжувањето имале јасен план во главата: гаражата (која и онака малку ја користеле) ја преуредиле во работилница за синот. Тој пред повеќе години матурирал во електромашинскиот училишен центар, па работел во една мала фирма која пропаднала... и оттогаш е без работа. Поправал машини за перење и фрижидери, ама се' било импровизација без вистинските инструменти и услови. Со парите од кредитот направиле скромна работилница, ги купиле основните инструменти и микро-бизнисот почнал. Во почетокот одело тешко, малкумина знаеле за новиот мајстор... но, лека-полека информацијата се ширела низ маалото, а богами и пошироко. „Има еден дечко кој добро работи, а не е многу скап“ – велеле неговите муштерии и нивниот број растел. Во почетокот парите кои ги земал биле доволни само да се покрие ратата од кредитот; потоа можел да ги плати и сметките за струја; а по девет месеци во буџетот на семејството Поповски веќе влегувала уште една плата.

Кај соседите работата била поинаква. Тие и онака го зеле кредитот без јасен план – затоа што можеле и виделе дека комшиите така прават. Дури кога парите легнале на нивната сметка, почнале да размислуваат што да прават со нив. Прво си рекле: „Ајде да си ги платиме сите долгови за да не не боли глава секој пат кога некој ѕвони по телефон или кога влегуваме во блиската продавница“. Додека ги враќале долговите, некако се навикнале на идејата дека имаат вишок пари на сметка: тоа никогаш досега им се немало случено. Некако токму во тој период, внуката имала роденден. Посакале за прв пат да организираат вистинска роденденска прослава: со кловнови и принцези, со трикатна торта и многу балони. Купиле велосипед за неа, а за да не се налути внукот – нему му зеле нов компјутер. Искористиле уште една добра идеја од Поповски: на местото на старата гаража направиле нова детска соба за внуците да имаат повеќе простор. А, кога веќе копале низ градината, решиле оградата да ја заменат за поубава – од камен, и да стават нова влезна врата.

За шест месеци, парите од кредитот веќе биле потрошени, а семејството многу позадоволно и посреќно. Некои соседи веќе ги гледале со доза на завист и коментирале: „Е, Стојановски знаат како да живеат“, па дури и се потсмевале на синот на Поповски кој, според нив, „џабе зел кредит, кога сега се мачи повеќе од порано, а дома ни еден нов телевизор не си купил – стипса!“. Така барем се зборуваше низ населбата.

Тамам семејството Стојановски се навикна на подобар и полесен живот, почнаа телефонските повици од нивната банка. „Добар ден, овде тој и тој од таа и таа банка. Доцните со уплатата на ратата од кредитот и ако не платите, ќе ви ја активираме административната забрана. По третиот повик, Стојановски сфатија дека ѓаволот ја однел шегата. Мораа да смислат нешто ново. За среќа, како што реков, ова беше пред три години кога банките имаа многу пари и интерес да одобруваат кредити, лесно и брзо па Стојановски се спасија. Или барем така тие мислеа. Зедоа нов кредит, со тие пари го вратија стариот и здивнаа неколку месеци. Но, кога се обидоа да го повторат истиот „трик“ уште еднаш (кога зачестија телефонските повици од втората банка) – разбраа дека се во „каша“.

Заврши медениот месец на лесно кредитирање, банките го стегаа ременот... и за Стојановски веќе немаше нова шанса за кредит-кој-ќе-го-врати-претходниот. Секаде добиваа негативен одговор и банката им ја активираше административната забрана. Ако претходно живееја тешко, сега веќе не можеа да издржат: шестмина требаше да живеат од една пензија и намалена плата (плата минус забраната) и тоа во следните пет години. Видоа дека не се издржува, па ја продадоа старата селска куќа и нивата за трипати пониска цена од онаа на која претходно инсистираа. Се раздолжија и се вратија на стариот живот со ниски приходи.

Има многу Стојановски и Поповски околу нас. Тие ни докажуваат дека клучното прашање не е само дали и колку се задолжуваш, туку за што ги трошиш парите од кредитот. Не' потсетуваат дека кога трошиме, сите се чувствуваме поубаво и порелаксирано, но дека и тогаш треба да размислуваме на денот кога првата рата ќе пристигне. Не' опоменуваат дека кредитот е тука да ни помогне да заработиме повеќе – и тогаш е повеќе од потребен и корисен. Тогаш сам се враќа. Тогаш зад себе остава додадена вредност. Тогаш и само тогаш тој не е товар.

Истото важи и кога говориме за големиот буџет – оној на државата. Помал проблем е тоа што Македонија забрзано се задолжува. Поголем проблем е на што ги троши парите од новите кредити. На прсти можат да се избројат оние задолжувања кои владата на Груевски ги насочи кон проекти кои ќе носат пари: изградба на патишта и централи. Мнозинството заеми кои ги парафираше власта беа како оние на Стојановски: за да потрошат малку повеќе, за да се почувствуваат порелаксирани, за да ги импресионираат комшиите т.е граѓаните, за да ги „купат“ гласовите или за да ги вратат претходните кредити кои веќе ги заглавиле. На прашањето за што ќе се трошат новите 130 милиони евра заем, министеротот за финансии ладно одговара: „на покривање на буџетските трошоци“. И толку. Можеби капитални инвестиции (а-ла Поповски), а можеби на стоки и услуги (како Стојановски). Искуството, пак, вели дека Груевски повеќе милува родендени, нови „детски соби“ и огради. И кога станува јасно дека вака веќе не може, власта најавува дека ќе продава што може (секако, по пониска цена и никакви услови) затоа што нема враќање назад.

Денес, синот на Поповски има фирма во која работат тројца. Неговиот син веќе влегува во бизнисот и учи како да го надгради. Го вратија стариот и зедоа револвинг кредит со кој го развиваат бизнисот. Во меѓувреме, заработија доволно и за нова ограда и за потпокрив. Низ населбата сега се прераскажува приказната за штурецот и мравката и со восхит се зборува за вредниот син и мудрото семејство.

Поповски или Стојановски – прашање е сега. Времето за избор полека изминува, а банкарите почнаа да се ѕвонат.

(Авторката е пратеничка од СДСМ)