Мое ќоше

Како долета и одлета Радев

Ерол Ризаов

Скандалот со споменикот на Симеон Радев ја покажува суштината на односите меѓу Македонија и Бугарија

Скопските голубари ќе ви кажат дека најлоши гулаби се таканаречените таванџии и ќерамидџии. Обично тоа се дифтари, ама меѓу нив има првокласни примероци кои, за жал, попримиле лоши навики. Летаат кога сакаат, се спуштаат кога сакаат. На ќерамидите на новото барокно Министерство за надворешни работи во Скопје слета едно јато такви гулаби, измешани демкиши, по некој поштар, месрки, некои англиски и француски високолетачи, една чудесна мешавина на која не и' е рамна француската овошна салата „маседоан“. Овие гулаби без газда тешки по неколку стотици килограми не се обични, не се ни глинени, туку, по се' изгледа, се мермерни, или од некој друг материјал погоден за правење споменици. Бидејќи веќе на земјата и на плоштадите наши нема место за споменици, почнавме да ги качуваме на покривите, поблиску до небото. Ете еден таков споменик изделкан од најизмешаните сорти на чист македонско-бугарски демкиш долета во некое невреме, од никого невиден и нечуен.

Скандалот со споменикот на Симеон Радев, познат ресенец и македонски новинар, голем бугарски деец и најголем бугарски дипломат, кој живеел и работел цели 88 години во еден многу драматичен историски период за Бугарија, за Македонија и за Балканот е само еден од многуте типични примери што внесуваат конфузија во македонската и бугарската јавност и се производ на големи предрасуди, стереотипи, незнаење, примитивизам и провинционализам. Ако направите една анкета во Македонија кој е Симеон Радев, ставам две раце во оган дека 99 отсто само ќе кренат раменици. Освен неколкумина историчари, дипломати и нашиот новинар Виктор Цветановски, тешко ќе најдете наш човек кој знае нешто повеќе за Симеон Радев. Па, зошто тогаш споменик за некого за кого луѓето не знаат ни два збора, ни кој бил, ни што бил.

Одговорот на ова прашање длабоко завлегува во суштината на односите меѓу соседните држави Македонија и Бугарија. Искривената слика што ја остави идеологизираната историја во двете држави и меѓусебната повеќедецениска политика на омраза и недоверба создадоа пустош во свеста на двата народа кои не се подготвени ниту да ја прифатат историската вистина ниту денешната реалност. За да се постават вакви споменици, во Македонија, но и некои други во Бугарија, прво треба и политичарите и научниците да одработат голема работа. Тоа е речиси невозможно ако овие два балкански народа, кои имаат многу испреплетена историја, заедничка и спротивставена, конечно, не се европеизираат. Не е можно како гулаби да долетуваат споменици, восочни фигури, нови истории ако тоа конечно не се одработи непристрасно и научно, ако тоа не повлијае на промената на свеста и ако конечно тоа не значи дека е прифатена денешната реалност за Македонија и Македонците, македонскиот национален идентитет како посебен етницитет. Ни бугарски, ни српски, ни грчки. Можно ли е да се слават големи бугарски дејци, па нека се и Македонци, ако тие влегле во колективната свест како јаничари кои не го признаваат македонскиот национален идентитет и јазикот. Или ако се врежани во таа иста свест како злосторници и македоноубијци, на цветот на првата македонска и интелегенција школувана на Запад. И пазете сега каков кошмар создава во главата на денешниот Македонец фактографијата дека ресенецот Симеон Радев е најголем бугарски дипломат и амбасадор во најмоќните држави во светот. Радев бил во составот на бугарската делегација која во 1913 година во Букурешт го потпишала договорот за поделба на територијата на географската област Македонија на четири соседни држави, што во свеста на Македонецот е запишана како сечење живо ткиво без анестезија. Притоа, малку може да помогне што Симеон Радев е силно поврзан со македонското движење, или дека го спасил од смртна казна Павел Шатев, или затоа што ја пропагирал македонската револуционерна борба и што бил главен уредник на весникот „Македонско движење“ кој излегувал 1902-1903 година во Париз. На зградата каде што излегувал весникот „Македонско движење“ нашиот амбасадор Јордан Плевнеш пред неколку години постави спомен-плоча. Но, тоа тогаш помина тивко без многу таламбаси.

Додека не се напише објективната историја на испреплетените односи меѓу двата народа, нивното заедништво, но и нивната спротивставеност и посебност и додека тоа не стане темел на добри меѓусоседски односи, гулабите ќе слетуваат и ќе одлетуваат од ќерамидите кога сакаат од што ќе се срамиме сите. Тоа е резултат на рејтинг-политика од денес до утре.