Мислења

Кадифената диктатура и новинарството

Нано Ружин

Новинарите имаат соодветна улога и во демократијата и во автократијата. Диктаторите од сите видови сакаат да ги стават новинарите во скут. Улогата на новинарот е да фабрикува една синтеза на вистината

Во една пригода легендарниот рокер Џим Морисон кажал: „Оној што ги контролира медиумите ги контролира и духовите“. Мудроста на Морисон и не е некое генијално откритие, бидејќи пред него оваа филозофија најдобро ја сфатиле диктаторите низ светот. Македонија не е класична диктатура од елитистички или народно-популистички тип, но спаѓа во строго ограничените демократија со белези на авторитарност и медиумска контрола. Би ја дефинирале како „режим на една нарцисоидна и манипулативна власт, вид кадифена диктатура“, потпомогната од строго контролираното електронско новинарство. Стапката на манипулацијата на власта се цени според односот кон медиумите и стравот на населението. Новинарството предизвикува многу фантазми, стравови како малку други професии. Новинарството се нарекува четврта власт. Новинарите ги сметаат за бранители на демократијата, на слободата, но некогаш и за манипулатори на вистината и бранители на власта на диктаторот. Новинарството е материја како сите останати материи. Постојат добри и лоши новинари, исто како што постојат добри и лоши пејачи, месари, водоводџии, професори. Постојат достоинствени, критички настроени и отворени новинари, но и такви кои работат под достоинството на фелата, платени, идолатриски настроени и секогаш во одбрана на оној што е на власт. Како да го разбереме кодот на овој вид новинарки и новинари?

Можеби би било полезно да се почне од одговорот на прашањето: за што служи новинарот? Ако секој знае што се очекува од фурнаџијата, електричарот или ѕидарот, суспенсот расте кога ќе се постави прашањето: што се очекува од новинарот? Да создава написи, репортажи и дебати? Секако, но со која цел? Новинарот спаѓа во онаа група луѓе кои се задолжени да ја извлечат информацијата на виделина и да ја прикажат пред јавноста. Негова обврска е да ги снабдува сопствените клиенти, читатели, слушатели, гледачи со информација. Тоа значи дека новинарот треба да открива факти, идеи, ставови, нив да ги анализира и синтетизира пред да ги презентира. Неговата функција е блиска на еден професор, аналитичар, па дури и педагог. Тој е должен своите клиенти да ги запознава со нешта што би им помогнале во секојдневниот живот, да ги задоволи нивните прагматични потреби, но и да ја задоволи нивната граѓанска љубопитност. Оваа лекција ја знае секој авторитарен политичар и токму одовде произлегува правилото бр.1 во контролираните општества: „Зборувајте ми само за мене и тоа во суперлативи, бидејки само тоа ме интересира“. Не случајно едни го нарекуваа пастир, други се отепаа јадејќи буреци „а ла премиер“, трети го промовираа во светец кој се раѓа еднаш на 1000 години, третирајќи го со севернокорејска идолатрија. Разбирливо, индивидуата ќе биде повеќе заинтересирана за тоа што ја допира неговата страст и амбиција отколку за нешто друго и токму тука почнува манипулацијата.

Новинарите имаат соодветна улога и во демократијата и во автократијата. Диктаторите од сите видови сакаат да ги стават новинарите во скут. Контролирајќи ја информацијата го контролираат јавното мислење и акциите на политичките субјекти. Зад секое внимателно истражување и презентирање на информацијата, постои еден идеал кој ги анимира и инспирира сите новинари. Тој идеал може да е строго пропишан или од страна на моќната власт или од страна на неговиот слободоумен дух. Стандардите зависат од степенот на демократијата.

Тогаш каде е таа четврта власт? Овој израз е претеран, бидејќи споредена со останатите три власти, новинарството претставува многу поинфериорна моќ. Во Македонија неговата позиција во споредба со останатите три власти е уште покарикатурална. Новинарството, на пример, симболизирано преку личноста на претседателот на ЗНМ, Н.Селмани, не ја поседува моќта на законодавецот Вељаноски, на обвинителот Шврговски или на владетелот Груевски. Но, информирајќи, тој им овозможува на граѓаните да ја извршуваат нивната моќ и влијаат врз политиката преку гласањето на изборите, референдумите или преку граѓанската непослушност. Без новинарите веројатно немаше да испливаат на површина многубројни аферите за Вотергејт, Викиликс или Мардок. А каде во целиот овој новинарски галијаматијас е местото на етиката? Новинарот испорачува високи услуга од информативна природа, но процените за неговиот професионален квалитет и етика ќе бидат ништавни доколку е потплатен и е под туторство на политичарот. Дури и папараците можат да се подобри новинари од платениците со оглед дека даваат информации кои не се лажни и создаваат љубопитство кај читателот.

Улогата на новинарот е да фабрикува една синтеза на вистината. Од него се очекува таа синтеза да е колку што е можно поблиску до реалноста. Убав демократски сон, но далеку од македонската реалност. Во Македонија постојат голем број примери за кршење на моралниот кодекс на новинарството. Ќе споменеме само два примера. За време на црниот македонски понеделник од 24 декември МРТ, Сител и Канал 5 се однесуваа индиферентно кон интервенцијата на специјалните полициски сили кон пратениците и новинарите, истакнувајќи дека вината била на страна на пратениците, а исфрлените новинари фингирале употреба улога на жртви. Наводно, полицијата спречила државен удар. Вториот пример е оној од маршот на опозицијата против медиумската темница од 12 јануари. Според ТВ Сител, на маршот учествувале едвај 3.000 насилно донесени опозиционери, а на кадрите што беа емитувани се гледаат само околу 200 луѓе на опашот на колоната, иако реалната бројка беше барем осум пати поголема. Истовремено, беа снимени министри на ДПМНЕ како спокојно пијат кафе и навиваат за ракометната репрезентација како ништо да не се случува во Скопје.

Утредента на една од зачестените промоции на спортски сали пингпонгарот Груевски не само што го нокаутира дебелкиот Кралев туку импресиониран од силината на Груевски, овој и паѓа по еден страшен форхенд на премиерот. Нема сомнение дека на нашиот премиер се' му оди од рака. Дури му поаѓа од рака да биде цитиран од својот верен следбеник и пионер Љ. И. Ѕинго дека за доброто на Македонија тие мечтаеле за создавање силна опозиција, а не ваква млитава, неинвентивна и истрошена. Чудно е што во својата долгогодишна кариера Ѕинго никогаш не доживеа некоја непријатност од страна на актуелната опозиција, туку постојано бележеше профит. Неразбирлива е неговата горчина кон актуелната опозиција. Добро е што мисли на јакнењето на опозицијата, но во сопствениот авторитарен занес заедно со премиерот заборава дека никаде во светот власта не ја крои опозицијата според своите потреби, освен ако не се работи за фантомска демократија. Овој чин е рамен на оној на организирањето спонтани протести против опозицијата или синдромот Бранко Јаневски.

Граѓаните како неми набљудувачи, сепак, очекуваат една поголема чесност од страна на политичарите и особено новинарите. Тие од новинарот очекуваат да ја чујат и видат вистинита. Испраќањето лажни информации е морална кражба. Во демократските системи кога медиумот еднаш ќе го загуби кредибилитетот тој почнува да ги губи и своите гледачи или читатели. Од новинарите се бара само да ја прикажат вистината, целата вистина и само вистината. По Арапската пролет многу новинари апологети ги признаа своите мали нечесни и недостојни новинарски игри. Да видиме еден ден кога ќе се стабилизира демократијата во Македонија дали овој вид новинари независно од нивната политичка ориентација ќе продолжат да им служат понизно на владетелите или достоинствено ќе ја претставуваат сопствената новинарска фела.

Доминацијата се потпира врз стравот. Стравот ги донесува диктаторите на власт. Токму водени од стравот ја вршат сопствената диктатура. А како почнало? Се' почнало со стравот од Господ, потоа од стравот од гревот, потоа од стравот од ѓаволот, потоа од стравот на последниот суд, стравот од пеколот, стравот од инквизицијата, стравот од религиозната институција. Жедта за власта е таква што владетелот никогаш не сака да биде потчинет. Секоја власт настојува да се прошири и зајакне. Таа се повлекува само доколку наиде на соодветен отпор. Доволно е да се анализираат денешните хегемони за да се сфати колку некогаш диктатурата е блиска до реалноста. Нејзиниот главен сојузник е стравот. Доволно е да се каже – „Ти не си лојален на партијата“ за да бидеш исклучен и изложен на партиската машинерија доколку не ја следиш догмата.

(Авторот е универзитетски професор и член на ЛДП)

Наш став



Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на „Утрински весник“ да биде влијателен глас на заедницата. Но, напоменуваме дека не се согласуваме секогаш со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и и��вртување на контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера. „Утрински“ се оградува од таквиот речник и конотации и ги смета за непримерни во јавната комуникација.