Мислења

Коронарен капитализам

Кенет Рогоф

Стапката на дебелина се зголемува низ целиот свет, иако кај големите земји проблемот можеби �� најсериозен во САД

Кога станува збор за реформирање на денешниот западен капитализам, систематскиот и општ неуспех на регулативата е како слон во стаклена просторија. Точно, многу работи се кажани за нездравата политичко-регулаторна финансиска динамика што доведе до срцев напад на глобалната економија во 2008 година (почнувајќи го она што јас и Кармен Рајнхарт го нарекуваме „Втора голема контракција“). Но, дали проблемот е уникатен за финансиската индустрија или илустрира подлабока грешка во западниот капитализам?

Да ја разгледаме индустријата за храна, особено нејзиното понекогаш штетно влијание врз исхраната и здравјето. Стапката на дебелина се зголемува низ целиот свет, иако кај големите земји проблемот можеби е најсериозен во САД. Според американските центри за контрола и превенција на болести, приближно една третина од возрасните во САД се дебели (индицирано со индекс на телесна маса над 30). Уште пошокантно, повеќе од едно од шест деца и адолесценти се дебели, а таа стапка е тројно зголемена од 1980 година.

Секако, проблемите на прехранбената индустрија силно ги нагласуваат експертите за исхрана и здравје, како што се Мајкл Полан и Дејвид Кац, и секако многу економисти. Има многубројни други примери за разновидни производи и услуги каде што можат да се најдат слични прашања. Тука би сакал да се фокусирам на врската на прехранбената индустрија со пошироките проблеми со современиот капитализам (што ја олесни, секако, експлозијата со дебелина во светот), и зошто американскиот политички систем посвети извонредно малку внимание на ова прашање (иако првата дама Мишел Обама направи значајни напори за подигнување на свеста).

Дебелината влијае на животниот век на многу начини, од кардиоваскуларни болести до некои видови рак. Покрај тоа, дебелината – секако, во нејзините морбидни манифестации – може да влијае на квалитетот на животот. Цената ја плаќа не само поединецот, туку, исто така, општеството – директно, преку системот на здравствена заштита, и индиректно, преку загубена продуктивност и повисоки трошоци за транспорт (повеќе авионско гориво, поголеми седишта итн.).

Но, епидемијата со дебелина едвај изгледа како убиец на развојот. Добро е познато дека многу обработените прехранбени производи што се базираат на пченка, со многу хемиски адитиви, се голем двигател за дебелеење, но, од конвенционална перспектива за сметководство на развојот, тие се одлична работа. На големите земјоделски компании им се плаќа за одгледување на пченка (често субвенционирано од владата), на прехранбените преработувачи им се плаќа за додавање тони хемикалии за да се создаде производ што создава зависност – и според тоа е неодолив. Патем, научниците се плаќаат за изнаоѓање вистинска смеса од соли, шеќери и хемиски соединенија со цел најновата инстант-храна да создаде максимална зависност; рекламните агенции се плаќаат за да ја пласираат; и, на крајот, индустријата за здравствена заштита заработува третирајќи ја болеста која неминовно се јавува.

Коронарниот капитализам е фантастичен за пазарот на акции, што вклучува компании во сите тие индустрии. Многу преработена храна, исто така, е добра за работни места, вклучувајќи најдобро вработување во секторот истражување, рекламирање и здравствена заштита.

Тогаш, кој би можел да се жали? Секако, не политичарите, кои се реизбираат кога има многу работни места, а цената на акциите се зголемува – и добиваат донации од сите индустрии што учествуваат во производството на преработена храна. Всушност, во САД, политичарите кои се осмелуваат да зборуваат за здравствени, еколошки или импликации за одржливоста на преработената храна, во многу случаи би се нашле прегладнети за финансиски средства за кампањи.

Точно, пазарните сили поттикнаа иновации кои континуирано ја намалуваат цената на преработената храна, дури и кога скокна цената на обичното старо овошје и зеленчук. Тоа е фер, но тука се превидува огромниот неуспех на пазарот. Потрошувачите добиваат многу малку информации преку училиштата, библиотеки или здравствени кампањи; наместо тоа, тие се преплавени со дезинформации преку рекламите. Состојбите за децата се особено алармантни. Со оглед дека повеќето земји имаат малку ресурси за јавна телвизија со висок квалитет, децата се привлечени од канали платени од рекламни агенции, вклучувајќи ја и прехранбената индустрија.

Надвор од дезинформациите, произведувачите имаат малку стимул да ги прифатат трошоците за еколошката штета што тие ја предизвикуваат. Исто така, потрошувачите имаат мал поттик да ги прифатат трошоците за здравствена заштита поради нивниот избор на храна.

Ако единствените наши проблеми беа тоа дека прехранбената индустрија предизвикува физички срцеви напади, а финансиската индустрија го овозможува нивниот економски еквивалент, тоа би било доволно лошо. Но, патолошката регулаторно политичка економска динамика што е карактеристична за тие индустрии е многу поширока. Треба да развиеме нови и многу подобри институции за да ги заштитиме долгорочните интереси на општеството. Секако, рамнотежата меѓу потрошувачката независност и патернализмот секогаш е деликатна. Но, секако, би можеле да почнеме да правиме поздрава рамнотежа од онаа што ја имаме, давајќи и' на јавноста многу подобри информации во низа платформи, така што луѓето би можеле да почнат да носат поинформиран потрошувачки избор и политички одлуки.

(Авторот е професор по економија и државна стратегија на Универзитетот Харвард и поранешен главен економист во ММФ. Пишува за „Проект синдикејт“. „Утрински весник“ е дел

од мрежата на „Проект синдикејт“.)