Мислења

Случувањата во Египет како опомена

Ѓорѓи Спасов

Дали може нешто да научиме од искуството на Сали Бериша, на Бојко Борисов, на Санадер во Хрватска, па дури од оваа трагедија во Египет, останува да видиме

По Египетската пролет, која започна со масовни протести против режимот на долгогодишниот претседател Хосни Мубарк во јануари 2011 година, светските медиуми објавија уште еден успех на портокаловите револуции во светот. Се славеше уривањето на уште една лична диктатура. Војската во Египет, која отсекогаш го чувала мирот и ја обезбедувала стабилноста на земјата, ја формираше привремената влада на Египет и обезбеди во државата по многу години да бидат одржани фер и демократски избори. На изборите, одржани на 24 јуни 2012 година за нов претседател на Египет, со тесно мнозинство од само 51,7 отсто од гласовите победи Мухамед Морси, еден од лидерите на Муслиманското братство. Губитник беше Ахмед Шафик, поранешен премиер од времето на Хосни Мубарак и претставник на либералната и секуларна струја во Египет, кој освои 48.3 отсто од гласовите на 84 милионскиот Египет.

На 2 август 2012 беше најавено формирање на новата влада на Египет, во која влегоа четворица министри од редовите на Муслиманското братство. Избраните пратеници од редот на либералните и секуларните партии го напуштија конститутивното собрание на парламентот со обвинување дека се подготвува наметнување на исламистички норми и правила во политиката и животот на Египет. Муслиманското братство ја доби поддршката од претседателот Морси за собранието да продолжи да работи и без нив. Претседателот Морси прифати да има дијалог со опозицијата, но не го прифати нејзиното барање да биде откажан референдумот за усвојување на новиот устав, составен пред се' под влијание на Муслиманското братство.

Референдумот за усвојување на новиот Устав беше одржан во декември 2012 година. Од 51 милион гласачи на референдумот излегоа 17 милиони или 32,9 отсто од гласачите, а од нив 10 милиони или 63 проценти гласаа за усвојување на новиот устав. На 30 јуни 2013 година избија нови силни демонстрации против владеењето на Морси и непочитувањето на волјата на либералната и секуларна јавност во земјата, по што војската на 3 јули го отстрани Морси од власта и формира привремена влада, нудејќи по шест месеци да бидат одржани нови избори. Но, убеденоста на победниците на изборите и на Морси дека се' треба да биде само според нивната волја, во Египет веќе доведува до трагични последици, голем број жртви и можеби до трајни политички поделби на земјата.

По одлуката на војската да ги отстрани со груба сила про-Морси демонстрантите од плоштадите во Каиро доведе до огромен број жртви, пред се' од редовите на Муслиманското братство. Војната на политичките фракции, всушност, прераснува во граѓанска војна и во религиозна омраза и меѓусебно истребување.

Премиерот на Турција, Реџеп Таип Ердоган, кој и самиот е соочен со силни демонстрации на секуларната опозицијата во својата земја, а кој е голем поддржувач на соборениот претседател Морси и на Муслиманското братство, побара од Советот за безбедност да свика итна седница поради, како што вели, „масакрот на војската и на привремената влада“. Она што се случува во сопствената земја Ердоган го смета само за дело на неодговорната опозиција и обид за државен удар, со кој Турција успешно се справува, бидејќи, според него, во такви случаи е „природно право на полицијата да користи гас, гумени куршуми и водени топови“, а владата преку специјални судови треба да биде способна да ја онезвоможи и армијата да биде во можност да го заштитува секуларизмот на Кемал Ататурк.

Ердоган, како што тоа со денови пред апсењето го правеше и Мухамед Морси, постојано повторува дека тој е избран на легални избори и дека има мандат да ја спроведува програмата со која победил на изборите. Опозицијата, која ги изгубила изборите и граѓаните кои не учествувале на изборите, според нив, немаат право да ја оневозможуваат со протести.

Така Ердоган и Морси ја разбираат мнозинската демократија и како многумина кај нас, сметаат дека во таквиот модел на демократија политичкото мнозинство има право да владее без ограничувања во текот на целиот мандат.

Но, токму заради реалната опасност од воспоставување диктатура на мнозинството (која не е помалку страшна од диктатурата на еден човек) граѓаните во таквата демократија, за да не прерасне во автократија, еднопартизам или деспотизам, мора да располагаат со уставни инструменти за ограничување и контрола на власта на мнозинството. Клучните инструменти за тоа се слободата на говорот, здружувањето и правото на мирни протести, слободата на печатот преку која секојдневно се контролира власта и независното судство, кое е гаранција за заштита на човековите права. Земји и владетели кои сите свои права ги изведуваат од победата на изборите и кои ги онезвоможуваат инструментите и институциите за контрола на власта, за изразување на незадоволството од неа, во угледниот лондонски „Економист“ се нарекуваат „зомби демократии“. Тие се осакатени и не ги чуствуваат потребите на граѓаните чии партии ги изгубиле изборите или на оние кои не учествуваат на избори. Таквите граѓани ги имаат истите права, како и граѓаните кои гласале за партијата на власт, и кога нивните права се загрозени тие имаат право да бараат од власта да води сметка и за нивниот интерес.

Во зомби демократиите, на кои почнува да наликува и демократијата во Македонија, механизмите за контрола на власта и за нејзино принудување да ги почитува законите, се ослабени или укинати преку партизација на судството и полицијата и преку воспоставувањето монопол врз медиумите, па во нив корупцијата на власта, со време, станува најголем проблем. Ако во земјата може криминалот да се сокрие од јавноста и ако владее уверувањето дека на победникот на изборите му припаѓа се', тогаш најтесниот круг околу лидерот почнува да се богати енормно и со помош на новостекнатата економска моќ на коруптивен начин прави се' за и натаму да ја задржи власта во вои раце. Во моментот кога таквата власт ќе се соочи со масовно незадоволство заради неиспорачаните ветувања и незадоволените потреби, таа лесно прибегнува кон манипулација и кон насилство.

На турските граѓани за време на протестите националната телевизија им емитувала програми за пингвините. Отттаму, турските твитерџии порачуваа: „Секогаш кога ќе видите емисија за пингвините на телевизијата бидете уверени дека нешто многу сериозно се случува во вашата земја кое владата сака да го сокрие“. Ние се изнагледавме пингвини.

Но, според моделот на „тв програмата за пингвини“ и зомби демократијата до недамна владееше и премиерот на Албанија Сали Бериша. За време на неговото владеење, според оценката на лидерот на опозицијата Еди Рама, јавната администрација на Албанија била целосно партизирана, односно бил создаден систем кој тешко се победува на изборите, корупцијата станала неограничена. Бериша очекуваше коалицијата на неговите партии од десницата да добие и трет мандат. Но, се изјаловија неговите очекувања.

Исто така, неодамна се изјаловија сличните очекувања на бугарскиот премиер Бојко Борисов, бидејќи и покрај тоа што Бугарија стана членка на ЕУ, тој не успеа својата земја да ја ослободи од елементите на зомби демократијата во која победниците на изборите сметаат дека добиле неограничена власт и дека може да ја делат како плен меѓу своите сопартијци. Дали ние може нешто да научиме од искуството на Бериша, на Борисов, на Санадер во Хрватска па дури од оваа трагедија во Египет останува да видиме. За сега само знаеме, од изјавата на претседателот Ѓорге Иванов дека срцето на нашата власт бие за Ердоган. За што бие срцето на народот, засега е тешко да се дознае.

(Авторот е универзитетски професор)

Наш став



Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на „Утрински весник“ да биде влијателен глас на заедницата. Но, напоменуваме дека не се согласуваме секогаш со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и извртување на контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера. „Утрински“ се оградува од таквиот речник и конотации и ги смета за непримерни во јавната комуникација.