Гардиската шубара е повеќе бугарска отколку македонска

Комитските униформи беа романтични, а новите се повојнички и бегаат од македонската народна традиција

Јасминка Павловска


Забележливи, но лесно паѓаат во заборав... По неколкуте промоции, се чини таква судбина им се пишува на новите гардиски униформи на АРМ, креација на Александар Ношпал. Откако за првпат ка��о прототип и' беа претставени на јавноста, во декември минатата година, на своевидно „рум шоу“ во Домот на АРМ, униформите официјално беа промовирани пред светлото на денот на прославата на 20-годишнината од независноста, на „8 Септември“. И оттогаш новите униформи повторно ги снема, па припадниците на Баталјонот за почести и за опслужување на македонската Армија (како што е официјалното име на гардата) и понатаму ги пречекуваат странските високи гости во старите, популарни комитски униформи.

Славата на овие униформи, кои треба да заминат во историјата на армиската мода, се ревитализираше по посетата на емирот од Катар на Македонија, кому толку му се допаднаа овие униформи, што доби една за својата богата колекција. Пред неколку дена и албанскиот премиер Сали Бериша беше пречекан од со гардистите во комитска костимографија.

На својата прва промоција, опишани од тогашниот министер за одбрана, Зоран Коњановски како „идејни решенија што се сублимат на историјата и на современото време, израз на мултиетничкиот карактер на Македонија, а истовремено и нашата воена историја“, новите гардиски униформи не наидоа на прифатеност во јавноста. Сублиматот на традицијата од народните носии и модно–креаторските амбиции на Александар Ношпал, беа дочекани со искажана, но и премолчена скептичност, што ја засили изјавата на дизајнерот дека основна идеја - водилка му бил дизајнот на „Армани“ за униформите на италијанските карабинери.

На почетокот беше речено дека новите униформи „се во целосна согласност со веќе постојната униформа, но има и нови моменти, кои се рефлексија на нашето време“.

По неколкуте јавни појавувања на новите гардиски униформи, остана и понатаму да виси прашањето колку навистина овие униформи ги изразуваат духот и традицијата на народните носии, што некако се подразбира како прва „задача“ на оваа национално репрезентативна армиска облека.

„Неблагодарно е да се зборува пост-фестум за нечија креација, особено ако таа е прифатена на државно ниво“, вели костимографката Лира Грабул, која е и професор во Средното уметничко училиште во Скопје и предавач на ЕСРА, на отсекот за дизајн. „Во секој случај, не е лесно да се креира една униформа, да се задржи строгиот воен стил и да се претстави индивидуалноста во креацијата. Новите униформи ги имам видено само на телевизија, веројатно како и повеќето граѓани на Македонија, и не би сакала да судам површно. Колку што забележав, акцентот на пренесувањето на традицијата од народните носии е ставена на употребата на боите во везот: црвено, бело, црно. Колоритот е македонски, но не знам дали е тоа доволно да ја претстави спецификата на македонската традиционална носија на нешто, што на некој начин треба да биде национален симбол“, нагласува Грабул.

Во скржавите изјави во текот на изработката на гардиските униформи некако протоколарно беше навестено дека биле консултирани етнолози, стручни познавачи, кои специјалнизирано ги изучуваат македонските народни носии. Етнолозите од Музејот на Македонија, каде што постои постојана поставка на народните носии и каде што работат најголемите познавачи на оваа материја, не можат да се сетат дека некогаш биле консултирани на оваа тема. Велат дека само биле поканети на изложбата на прототип – униформите во декември минатата година, во Домот на АРМ. Но само како гости, без никаков простор за сугестии и консултации.

Поради тоа не гледаат простор за изнесување на некакво стручно мислење и коментари, откако целата работа веќе е завршена. Но, некаква општа констатација е дека целиот концепт на униформата бега од македонската народна традиција. Највпечатливото отклонување од препознатливите белези на македонските носии е шапката – шубара во гардиските униформи, за кои велат дека таква форма не е карактеристична за носиите од ниту еден крај на Македонија. Најмногу потсетуваат на шубарите од носиите на бугарските Шопи.

Сепак, како што модниот израз секој го доживува и искажува на свој начин, многу е тешко и строго да се разграничи територијалниот опсег на некоја носија. Елементите се прелеваат од место во место, па носиите на балканските народни, особено во граничните области на државите, често наликуваат една на друга.

„Традицијата на македонската народна носија остава широк простор за да се избере концептот на една носија“, вели Лира Грабул. „Најзначајниот момент во изработката на еден костим, па и на униформа е да се одреди периодот од историјата, во случајот од македонската традиција. Т��а е избор и одлука на креаторот. Во старите гардиски униформи, т.н. комитски, како идеја е земен е револуционерниот период од македонската историја. Таа униформа би ја нарекла – романтична. Додека овие новиве, работени се според теркот на една класичната гардиска униформа. Оваа униформа е некако поуниверзална и, би рекла, поевропска“, констатира костимографката Лира Грабул.